2024-07-17
Mỹ có thể chuyển sang chế độ "bán độc tài" nếu Trump tái đắc cử, thực thi "Project 2025"
(RFI, 17/7/2024)
Đảng Cộng Hòa Mỹ họp Đại hội tại Milwaukee, Wisconsin, ngày 15/07/2024, để chính thức đề cử Donald Trump làm ứng viên tổng thống và công bố kế hoạch hành động của tổng thống tương lai. Tuy nhiên, một kế hoạch hành động khác của giới cố vấn chính trị đảng Cộng Hòa đang gây chú ý hơn gấp bội.Trong nửa đầu tháng 7/2024, kế hoạch Project 2025 (tạm dịch là Dự án cầm quyền 2025) thu hút đông đảo dân Mỹ, vượt cả giải bóng bầu dục Mỹ và Taylor Swift, nữ ca sĩ nổi tiếng nhất hiện nay.
1/ ‘‘Project 2025’’ (Dự án cầm quyền 2025) do ai soạn thảo và có những điểm gì đáng chú ý ?
Dự án 2025 là một cương lĩnh cầm quyền do Heritage Foundation soạn thảo. Viện tư vấn này được thành lập trong thập niên 1970, theo xu hướng ‘‘tân bảo thủ’’, nổi tiếng với vai trò là cố vấn chính trị cho nhiều đời tổng thống đảng Cộng Hòa, ví dụ đã hai lần thuẫn tranh cử tổng thống của Ronald Reagan. Trong cuộc trả lời phỏng vấn đài RFI Pháp ngữ, ông Romuald Sciora, giám đốc Đài Quan sát Chính trị và Địa chính trị Mỹ (Viện Iris), nhấn mạnh là từ những năm 1990 Heritage Foundation ngày càng trở nên cực đoan, và giờ đây hoàn toàn là một cỗ máy phục vụ cho ‘‘tư tưởng Trump’’ (Trumpism) với khẩu hiệu nổi tiếng ‘‘Make America Great Again/Làm cho Nước Mỹ Vĩ đại Trở lại). Dự án cầm quyền dày khoảng 900 trang được soạn thảo với sự phối hợp của các cộng sự của Donald Trump và được đăng trên mạng để tất cả mọi người có thể truy cập, đọc.
Chuyên gia Romuald Sciora nhấn mạnh trước hết đến chính sách thay thế một bộ phận lớn các quan chức trong bộ máy chính quyền Mỹ bằng người trung thành với tân tổng thống trong Dự án cầm quyền 2025. Thông thường mỗi khi nước Mỹ có tổng thống mới, số lượng quan chức cần thay thế là khoảng 4.000 người, nhưng theo kế hoạch này, sẽ có đến khoảng 40.000 công chức cần phải thay. Đây thực sự là một dự án ‘‘thanh trừng’’. Dĩ nhiên, không phải tất cả các công chức nói trên đều sẽ bị thay thế đồng loạt, mà có thể sẽ có một số cơ quan mới được lập ra, có thẩm quyền cao hơn các cấp hiện có, và sẽ có một số rất lớn công chức phải về hưu sớm.
Một mục tiêu khác, được đề ra trong Project 2025, là đặt bộ Tư Pháp dưới sự chỉ đạo trực tiếp của tổng thống. Trong dự án cầm quyền này, cũng như trong một số đề xuất khác, Donald Trump và đảng Cộng Hòa muốn xem xét lại một số thẩm quyền của Quốc Hội, nhằm giảm quyền của cơ quan lập pháp, tăng quyền của Nhà Trắng, tức bên hành pháp. Theo chuyên gia Romuald Sciora, so với chế độ chính trị Pháp, tổng thống Mỹ được coi là ít quyền lực hơn tổng thống Pháp (trong trường hợp đảng của tổng thống kiểm soát được Quốc Hội).
Hiện tại, phe Cộng Hòa ở Hạ Viện và Thượng Viện cho biết sẽ chấp thuận các đề nghị theo hướng này, nếu Trump đắc cử. Một cải cách dự kiến khác là tổng thống sẽ trực tiếp kiểm soát lực lượng Vệ Binh Cộng Hòa, thường bao gồm nhiều thường dân, được huy động trong các trường hợp rối loạn xã hội, hay thiên tai, vốn do thống đốc các bang quản lý.
2/ Vì sao một số nhà quan sát coi đây là một dự án hết sức nguy hiểm đối với nền dân chủ Mỹ ?
Theo chuyên gia Romuald Sciora, nếu Trump tái đắc cử, nước Mỹ không chuyển ngay sang chế độ độc tài hay chế độ chuyên quyền trong giai đoạn đầu, nhưng Mỹ có thể biến thành một chế độ ‘‘bán chuyên quyền’’, kiểu như hệ thống chính trị tại Thổ Nhĩ Kỳ dưới quyền của tổng thống Erdogan hay Hungary dưới chế độ Orban. Chuyên gia Đài Quan sát Chính trị và Địa chính trị Mỹ (Viện Iris) dự kiến là sẽ chỉ từ một đến hai năm là nước Mỹ sẽ chuyển biến theo hướng này.
Quá trình chuyển biến sẽ rất nhanh chóng, vì Viện tư vấn Heritage Foundation đã bắt tay từ lâu vào việc chuẩn bị nhân sự. Từ mùa hè năm ngoái, Viện này đã bắt đầu tuyển mộ với tốc độ phỏng vấn vài trăm ứng cử viên một tuần. Theo chuyên gia Iris, rất có thể là quá trình này đã hoàn tất. 40.000 và thậm chí 50.000 công chức trung thành với Trump sẽ sẵn sàng đảm nhiệm chức vụ, ngay khi Donald Trump đăng quang ngày 20/01/2025, nếu đắc cử. Việc thành lập các cơ quan mới, có thẩm quyền cao hơn, để chỉ huy bộ máy hiện có, sẽ phải được sự chấp thuận của một trong hai viện Quốc Hội. Hiện tại phe Cộng Hòa đã có đa số tại Hạ Viện.
Việc thay đổi bộ máy Nhà nước một cách triệt để và nhanh chóng như vậy sẽ là điều chưa từng thấy với một nền dân chủ phương Tây. ‘‘Một nhà nước của Trump’’ sẽ hình thành. Thay đổi như vậy là điều đã thấy ở Nga, hay Trung Quốc, nhưng là điều chưa từng thấy với một nền dân chủ. Chuyên gia Viện Iris nhấn mạnh, thay đổi lớn lao này được thúc đẩy bởi một chính trị gia giờ đây có thể coi là hiện thân cho niềm tin vào tính ưu việt của một chế độ phát xít, cho dù không công khai khẳng định như vậy (politicien crypto fasciste).
Theo AFP, việc tập trung quyền lực ở mức độ rất cao cho phép Donald Trump rảnh tay thực thi các chính sách ‘‘cực kỳ bảo thủ’’, từ vấn đề siết chặt nhập cư đến việc ngăn chặn nạo thai. Trong số các biện pháp bị lên án mạnh mẽ nhất, có việc kiểm soát chặt chẽ nạo phá thai, và siết chặt việc sử dụng thuốc ngừa thai, cũng như chính sách chống lại các kế hoạch phát triển năng lượng tái tạo, và khuyến khích phát triển mạnh hơn các loại năng lượng hóa thạch. Giải thể bộ Giáo Dục, hay tiến hành bắt bớ và trục xuất hàng loạt người nhập cư không giấy tờ hợp lệ nằm trong chủ trương của Project 2025.
Đầu tháng 7 này, chủ tịch Viện tư vấn Heritage Foundation, Kevin Roberts, tuyên bố thẳng thừng : ‘‘Chúng tôi đang hướng đến một cuộc cách mạng Mỹ lần thứ hai. Đây là một cuộc cách mạng không đổ máu, nếu cánh tả không chống lại’’.
3/ Donald Trump có thái độ như thế nào đối với Dự án cầm quyền không chính thức này ? Vì sao ứng cử viên tổng thống Donald Trump không thừa nhận đây là kế hoạch hành động của mình một khi lên cầm quyền và tìm cách giữ khoảng cách với ‘‘Project 2025’’ ?
Ứng viên tổng thống Donald Trump chắc chắn biết rất rõ về dự án Project 2025, bởi đây là kế hoạch do các cộng sự thân tín soạn thảo, và được đương sự ủng hộ. Tuy nhiên trong hiện tại, Trump muốn giữ khoảng cách với dự án này, ắt hẳn để không gây sợ hãi cho bộ phận cử tri ‘‘ôn hòa’’ của đảng Dân Chủ, cũng như khối cử tri thiên hữu của đảng Dân Chủ, thành phần cử tri Dân Chủ nhưng thiên về các giá trị truyền thống, bảo thủ. Donald Trump thậm chí còn công khai chỉ trích chung chung một số điều khoản trong Project 2025 để thể hiện bản thân không có liên hệ.
Trên mạng Truth Social, cựu tổng thống - ứng cử viên tái tranh cử khẳng định không hề biết gì về dự án cầm quyền 2025, và cũng không hề có liên hệ gì với Viện Heritage Foundation về vấn đề này. Trong khi đó, hãng tin Pháp AFP dẫn lại một phát biểu của Donald Trump trong một dạ tiệc năm 2022, do Heritage Foundation tổ chức, đã khẳng định là công việc do viện này tiến hành sẽ xác lập các nền móng ‘‘cho những gì mà phong trào chúng tôi sẽ làm’’ trong nhiệm kỳ tiếp theo.
4/ Phe Dân Chủ xử sự ra sao với Dự án cầm quyền 2025 của giới cố vấn chính trị đảng Cộng Hòa?
Đảng Dân Chủ Mỹ coi việc vạch rõ bộ mặt thực của ứng cử viên tổng thống đảng Cộng Hòa với dự án cầm quyền 2025 mà một trọng tâm của cuộc tranh cử tổng thống Mỹ. Từ đầu năm đến nay, ban vận động tranh cử Biden – Harris đã tung ra hàng chục thông báo về chủ đề này. Kể từ ngày 30/06, sau cuộc tranh luận trên truyền hình đầu tiên Biden - Trump, dự án cầm quyền 2025 đã bắt đầu được công chúng Mỹ đông đảo biết đến.
Phe Dân Chủ huy động lực lượng đến bên ngoài khu vực Đại hội của đảng Cộng Hòa Mỹ, trong những ngày vừa qua, trương nhiều khẩu hiệu, trực tiếp lên án dự án cầm quyền bán chính thức của Donald Trump, mà cựu tổng thống muốn che giấu. Theo Le Monde, chiến dịch lên án dự án cầm quyền 2025 bị che giấu, được tung ra đúng vào lúc Donald Trump đang muốn tỏ ra mềm dẻo, để thu hút khối cử tri ôn hòa, đang gây khó khăn cho ứng cử viên tổng thống đảng Cộng Hòa.
Trọng Thành
https://www.rfi.fr/vi/qu%E1%BB%91c-t%E1%BA%BF/20240717-m%E1%BB%B9-c%C3%B3-th%E1%BB%83-chuy%E1%BB%83n-sang-ch%E1%BA%BF-%C4%91%E1%BB%99-b%C3%A1n-%C4%91%E1%BB%99c-t%C3%A0i-n%E1%BA%BFu-trump-t%C3%A1i-%C4%91%E1%BA%AFc-c%E1%BB%AD-th%E1%BB%B1c-thi-k%E1%BA%BF-ho%E1%BA%A1ch-project-2025
