2025-03-20
Bài học thực sự từ hồ sơ JFK
(Abdallah Fayyad, Vox, 20/3/2025)
Trong nửa thế kỷ, các thuyết âm mưu về vụ ám sát John F. Kennedy đã phát triển mạnh mẽ. Bản thân Tổng thống Donald Trump cũng đã từng nhúng tay vào các thuyết này, khi từng tuyên bố rằng cha của Thượng nghị sĩ Texas Ted Cruz có liên quan đến vụ ám sát cựu tổng thống.
Hiện tại, Trump đã chính thức giải mật các hồ sơ còn lại của JFK. Và cho đến nay, các tài liệu dường như không được sắp xếp hợp lý và khó sàng lọc, một số tài liệu hoàn toàn không thể đọc được do sự kết hợp của thời gian và việc sao chép kém. Một số thông tin chi tiết mới bao gồm thông tin chi tiết về cách CIA nghe lén điện thoại ở Mexico City để theo dõi các cuộc liên lạc giữa Liên Xô và Cuba.
Mặc dù được tiếp cận mọi thông tin mà chính phủ biết về các sự kiện dẫn đến vụ ám sát một tổng thống Hoa Kỳ, công chúng có thể không nhất thiết nhận được câu trả lời bẩn thỉu mà họ đang tìm kiếm. Nhưng động thái này chắc chắn là một động thái tốt, bất kể các hồ sơ còn lại có tiết lộ bất kỳ điều gì có ý nghĩa hay không. Mọi người không những không còn có thể cáo buộc chính phủ tiếp tục che giấu bằng chứng về một số hành vi che đậy, mà việc công bố các hồ sơ này cuối cùng còn giúp đặt ra kỳ vọng rằng chính phủ sẽ minh bạch hơn trong tương lai.
Việc công khai các hồ sơ JFK là lời nhắc nhở về việc chính phủ thường xuyên thất bại khi giao tiếp đầy đủ với công chúng. Xu hướng giữ bí mật quá mức các tài liệu — cho dù chúng che giấu các chi tiết tầm thường hay gây chấn động về hoạt động của chính phủ — chỉ tạo điều kiện cho các thuyết âm mưu phát triển mạnh bằng cách tạo ra khoảng trống thông tin.
* Không phải lúc nào cũng như vậy
Mặc dù có vẻ như chính phủ luôn giữ bí mật, nhưng không phải lúc nào cũng vậy. Theo nhà sử học Matthew Connelly, tác giả của The Declassification Engine: What History Reveals About America’s Top Secrets, xu hướng giữ bí mật ngày càng nhiều hồ sơ của chính phủ bắt đầu sau Thế chiến II.
“Trong hơn một thế kỷ rưỡi sau khi thành lập, chính phủ của chúng ta đã minh bạch đáng kinh ngạc”, ông nói trong một cuộc phỏng vấn với Tạp chí Columbia năm 2022. Ông cho biết trong các cuộc chiến trước đây, chính phủ đã thành lập các cơ quan an ninh để giữ thông tin nhạy cảm khỏi tầm nhìn của công chúng, nhưng các cơ quan đó và các hoạt động của họ thường bị giải thể sau khi chiến tranh kết thúc. Điều đó đã thay đổi sau Thế chiến II, khi chính phủ giữ nguyên các hoạt động thời chiến của mình. Kết quả là một nhà nước an ninh rộng lớn bắt đầu giữ bí mật ngày càng nhiều theo thời gian.
Lượng thông tin mà chính phủ giữ bí mật là rất lớn. Ngày nay, hơn 50 triệu tài liệu được phân loại mỗi năm.
Xu hướng giữ bí mật quá mức các tài liệu này đã trở nên cực đoan đến mức đã có những nỗ lực để giải quyết vấn đề này. Vào đầu nhiệm kỳ tổng thống của mình, Barack Obama đã ký một sắc lệnh hành pháp thành lập Trung tâm Giải mật Quốc gia để điều phối các kế hoạch giải mật giữa các cơ quan chính phủ. Sắc lệnh hành pháp này cũng đặt ra thời hạn giải mật các tài liệu trừ khi chúng được cấp phép đặc biệt.
Tuy nhiên, những nỗ lực này vẫn chưa đủ và các chuyên gia vẫn tin rằng có quá nhiều hồ sơ được phân loại. Một chuyên gia nói với tờ New York Times rằng chỉ có khoảng 5 đến 10 phần trăm trong số 50 triệu hồ sơ được phân loại mật.
Rất khó, nếu không muốn nói là không thể, theo dõi chúng. Các tài liệu bị thất lạc. Và đó là bằng chứng cho thấy các cơ quan chính phủ có xu hướng phân loại sai một thứ gì đó, ngay cả khi điều đó không thực sự cần thiết.
* Những mặt trái của việc phân loại
Việc phân loại [mật] trong thời gian vô thời hạn hoặc dài có khả năng che giấu nhiều hành vi sai trái và bảo vệ các quan chức chính phủ khỏi trách nhiệm giải trình. Mặc dù việc giữ một số thông tin được phân loại là hợp lý, nhưng chính phủ thường lạm dụng quyền hạn của mình, như trong hồ sơ Kennedy. Hết lần này đến lần khác, chính phủ từ chối giải mật các tài liệu liên quan đến các sự kiện lịch sử đã xảy ra cách đây nhiều thập kỷ. Trong một số trường hợp, nhiều người liên quan đến hồ sơ đã chết từ lâu.
Điều này cuối cùng dẫn đến sự ngờ vực nhiều hơn. "Khi bạn phân tích thông tin nào có xu hướng được phân loại và thông tin nào mất nhiều thời gian nhất để tiết lộ, bạn không thể không kết luận rằng chúng ta đã phải trả giá cho tất cả sự bí mật đó", Connelly nói. "Thay vì giữ chúng ta an toàn, các hoạt động bí mật của các quan chức chính phủ, những rủi ro đáng kinh ngạc mà họ đã thực hiện, đã khiến tất cả chúng ta gặp nguy hiểm".
Năm 1975, chính phủ liên bang tiết lộ rằng CIA đã tiến hành các nghiên cứu kiểm soát tâm trí bắt đầu từ những năm 1950, thử nghiệm trên đối tượng là con người bằng thuốc và tra tấn tâm lý. Các thí nghiệm này được gọi là Dự án MKUltra và các tài liệu nêu chi tiết về chương trình cuối cùng đã được giải mật, mặc dù một số đã bị thất lạc trong lịch sử.
Sau đó, vào năm 1991, chính phủ liên bang lần đầu tiên thừa nhận rằng họ đã tiến hành các thí nghiệm trong Thế chiến II để thử nghiệm khí mù tạt và các loại vũ khí hóa học khác trên những người Mỹ nhập ngũ trong quân đội Hoa Kỳ. Và vào năm 1993, chính phủ đã giải mật các tài liệu liên quan đến chương trình bí mật này. Theo một cuộc điều tra sau đó của NPR, chính phủ đã tiến hành thử nghiệm cụ thể đối với quân đội dựa trên chủng tộc, chỉ chọn người da đen, người Mỹ gốc Nhật và người Puerto Rico để xem họ sẽ phản ứng thế nào với khí mù tạt so với người da trắng, những người cũng đã trải qua các thí nghiệm này.
Rõ ràng, vấn đề lớn nhất với những thí nghiệm phi đạo đức này là chúng đã được phép xảy ra ngay từ đầu. Nhưng khi chính phủ tham gia vào những loại thí nghiệm bí mật này và cũng giữ bí mật trong nhiều thập kỷ, điều đó chỉ dẫn đến sự mất lòng tin hơn nữa vào chính phủ. Rốt cuộc, những nỗ lực giữ bí mật các chương trình đó khiến mọi người có lý do để tin rằng chính phủ đang che đậy nhiều điều hơn nữa, ngay cả khi một báo cáo được phân loại là tương đối vô hại.
Việc giữ bí mật quá nhiều hồ sơ không chỉ thúc đẩy các thuyết âm mưu; mà còn ngăn cản chúng ta lưu giữ hồ sơ lịch sử chính xác. Connelly cho biết: "Tất cả sự bí mật đó đã khiến việc tái tạo lại lịch sử về những gì thực sự đã xảy ra ngày càng trở nên khó khăn, nếu không muốn nói là không thể".
* Những gì mong đợi từ các tập tin JFK
Vào năm 1992, do sự suy đoán của công chúng về vụ ám sát Kennedy, Quốc hội đã thông qua một đạo luật yêu cầu tất cả các tập tin liên quan đến vụ ám sát phải được công bố trong vòng 25 năm, trừ khi chúng gây ra mối đe dọa an ninh quốc gia. Và sau khi tuyên thệ sẽ công khai các tập tin này trong nhiệm kỳ đầu tiên của mình, Trump đã công bố một số tài liệu nhưng lại trì hoãn một số tài liệu khác, với lý do (thật bất ngờ!) là lo ngại về an ninh quốc gia. (Lô tài liệu được công bố vào năm 2017 bao gồm các bản ghi nhớ như phản ứng của Liên Xô đối với vụ ám sát.)
Bây giờ, các nhà sử học và chuyên gia đang lục tung các tập tin mới công bố để xem liệu họ có thể tìm thấy bất kỳ điều gì để bổ sung vào hồ sơ lịch sử hay không. Không có khả năng họ sẽ tìm ra bất kỳ tiết lộ chấn động nào về vụ ám sát. Chín mươi chín phần trăm các tài liệu đã được công khai và một số tài liệu còn lại có thể là bản sao hoặc đã được công bố ít nhất một phần.
Nhưng trong tương lai, nếu chính phủ thực sự quan tâm đến các thuyết âm mưu và suy nghĩ của mọi người về vai trò của mình trong một số sự kiện lịch sử nhất định, thì chính phủ nên ngừng giữ quá nhiều bí mật không cần thiết.
https://www.vox.com/politics/405057/declassified-jfk-files-classified-documents
(Abdallah Fayyad, Vox, 20/3/2025)
Trong nửa thế kỷ, các thuyết âm mưu về vụ ám sát John F. Kennedy đã phát triển mạnh mẽ. Bản thân Tổng thống Donald Trump cũng đã từng nhúng tay vào các thuyết này, khi từng tuyên bố rằng cha của Thượng nghị sĩ Texas Ted Cruz có liên quan đến vụ ám sát cựu tổng thống.
Hiện tại, Trump đã chính thức giải mật các hồ sơ còn lại của JFK. Và cho đến nay, các tài liệu dường như không được sắp xếp hợp lý và khó sàng lọc, một số tài liệu hoàn toàn không thể đọc được do sự kết hợp của thời gian và việc sao chép kém. Một số thông tin chi tiết mới bao gồm thông tin chi tiết về cách CIA nghe lén điện thoại ở Mexico City để theo dõi các cuộc liên lạc giữa Liên Xô và Cuba.
Mặc dù được tiếp cận mọi thông tin mà chính phủ biết về các sự kiện dẫn đến vụ ám sát một tổng thống Hoa Kỳ, công chúng có thể không nhất thiết nhận được câu trả lời bẩn thỉu mà họ đang tìm kiếm. Nhưng động thái này chắc chắn là một động thái tốt, bất kể các hồ sơ còn lại có tiết lộ bất kỳ điều gì có ý nghĩa hay không. Mọi người không những không còn có thể cáo buộc chính phủ tiếp tục che giấu bằng chứng về một số hành vi che đậy, mà việc công bố các hồ sơ này cuối cùng còn giúp đặt ra kỳ vọng rằng chính phủ sẽ minh bạch hơn trong tương lai.
Việc công khai các hồ sơ JFK là lời nhắc nhở về việc chính phủ thường xuyên thất bại khi giao tiếp đầy đủ với công chúng. Xu hướng giữ bí mật quá mức các tài liệu — cho dù chúng che giấu các chi tiết tầm thường hay gây chấn động về hoạt động của chính phủ — chỉ tạo điều kiện cho các thuyết âm mưu phát triển mạnh bằng cách tạo ra khoảng trống thông tin.
* Không phải lúc nào cũng như vậy
Mặc dù có vẻ như chính phủ luôn giữ bí mật, nhưng không phải lúc nào cũng vậy. Theo nhà sử học Matthew Connelly, tác giả của The Declassification Engine: What History Reveals About America’s Top Secrets, xu hướng giữ bí mật ngày càng nhiều hồ sơ của chính phủ bắt đầu sau Thế chiến II.
“Trong hơn một thế kỷ rưỡi sau khi thành lập, chính phủ của chúng ta đã minh bạch đáng kinh ngạc”, ông nói trong một cuộc phỏng vấn với Tạp chí Columbia năm 2022. Ông cho biết trong các cuộc chiến trước đây, chính phủ đã thành lập các cơ quan an ninh để giữ thông tin nhạy cảm khỏi tầm nhìn của công chúng, nhưng các cơ quan đó và các hoạt động của họ thường bị giải thể sau khi chiến tranh kết thúc. Điều đó đã thay đổi sau Thế chiến II, khi chính phủ giữ nguyên các hoạt động thời chiến của mình. Kết quả là một nhà nước an ninh rộng lớn bắt đầu giữ bí mật ngày càng nhiều theo thời gian.
Lượng thông tin mà chính phủ giữ bí mật là rất lớn. Ngày nay, hơn 50 triệu tài liệu được phân loại mỗi năm.
Xu hướng giữ bí mật quá mức các tài liệu này đã trở nên cực đoan đến mức đã có những nỗ lực để giải quyết vấn đề này. Vào đầu nhiệm kỳ tổng thống của mình, Barack Obama đã ký một sắc lệnh hành pháp thành lập Trung tâm Giải mật Quốc gia để điều phối các kế hoạch giải mật giữa các cơ quan chính phủ. Sắc lệnh hành pháp này cũng đặt ra thời hạn giải mật các tài liệu trừ khi chúng được cấp phép đặc biệt.
Tuy nhiên, những nỗ lực này vẫn chưa đủ và các chuyên gia vẫn tin rằng có quá nhiều hồ sơ được phân loại. Một chuyên gia nói với tờ New York Times rằng chỉ có khoảng 5 đến 10 phần trăm trong số 50 triệu hồ sơ được phân loại mật.
Rất khó, nếu không muốn nói là không thể, theo dõi chúng. Các tài liệu bị thất lạc. Và đó là bằng chứng cho thấy các cơ quan chính phủ có xu hướng phân loại sai một thứ gì đó, ngay cả khi điều đó không thực sự cần thiết.
* Những mặt trái của việc phân loại
Việc phân loại [mật] trong thời gian vô thời hạn hoặc dài có khả năng che giấu nhiều hành vi sai trái và bảo vệ các quan chức chính phủ khỏi trách nhiệm giải trình. Mặc dù việc giữ một số thông tin được phân loại là hợp lý, nhưng chính phủ thường lạm dụng quyền hạn của mình, như trong hồ sơ Kennedy. Hết lần này đến lần khác, chính phủ từ chối giải mật các tài liệu liên quan đến các sự kiện lịch sử đã xảy ra cách đây nhiều thập kỷ. Trong một số trường hợp, nhiều người liên quan đến hồ sơ đã chết từ lâu.
Điều này cuối cùng dẫn đến sự ngờ vực nhiều hơn. "Khi bạn phân tích thông tin nào có xu hướng được phân loại và thông tin nào mất nhiều thời gian nhất để tiết lộ, bạn không thể không kết luận rằng chúng ta đã phải trả giá cho tất cả sự bí mật đó", Connelly nói. "Thay vì giữ chúng ta an toàn, các hoạt động bí mật của các quan chức chính phủ, những rủi ro đáng kinh ngạc mà họ đã thực hiện, đã khiến tất cả chúng ta gặp nguy hiểm".
Năm 1975, chính phủ liên bang tiết lộ rằng CIA đã tiến hành các nghiên cứu kiểm soát tâm trí bắt đầu từ những năm 1950, thử nghiệm trên đối tượng là con người bằng thuốc và tra tấn tâm lý. Các thí nghiệm này được gọi là Dự án MKUltra và các tài liệu nêu chi tiết về chương trình cuối cùng đã được giải mật, mặc dù một số đã bị thất lạc trong lịch sử.
Sau đó, vào năm 1991, chính phủ liên bang lần đầu tiên thừa nhận rằng họ đã tiến hành các thí nghiệm trong Thế chiến II để thử nghiệm khí mù tạt và các loại vũ khí hóa học khác trên những người Mỹ nhập ngũ trong quân đội Hoa Kỳ. Và vào năm 1993, chính phủ đã giải mật các tài liệu liên quan đến chương trình bí mật này. Theo một cuộc điều tra sau đó của NPR, chính phủ đã tiến hành thử nghiệm cụ thể đối với quân đội dựa trên chủng tộc, chỉ chọn người da đen, người Mỹ gốc Nhật và người Puerto Rico để xem họ sẽ phản ứng thế nào với khí mù tạt so với người da trắng, những người cũng đã trải qua các thí nghiệm này.
Rõ ràng, vấn đề lớn nhất với những thí nghiệm phi đạo đức này là chúng đã được phép xảy ra ngay từ đầu. Nhưng khi chính phủ tham gia vào những loại thí nghiệm bí mật này và cũng giữ bí mật trong nhiều thập kỷ, điều đó chỉ dẫn đến sự mất lòng tin hơn nữa vào chính phủ. Rốt cuộc, những nỗ lực giữ bí mật các chương trình đó khiến mọi người có lý do để tin rằng chính phủ đang che đậy nhiều điều hơn nữa, ngay cả khi một báo cáo được phân loại là tương đối vô hại.
Việc giữ bí mật quá nhiều hồ sơ không chỉ thúc đẩy các thuyết âm mưu; mà còn ngăn cản chúng ta lưu giữ hồ sơ lịch sử chính xác. Connelly cho biết: "Tất cả sự bí mật đó đã khiến việc tái tạo lại lịch sử về những gì thực sự đã xảy ra ngày càng trở nên khó khăn, nếu không muốn nói là không thể".
* Những gì mong đợi từ các tập tin JFK
Vào năm 1992, do sự suy đoán của công chúng về vụ ám sát Kennedy, Quốc hội đã thông qua một đạo luật yêu cầu tất cả các tập tin liên quan đến vụ ám sát phải được công bố trong vòng 25 năm, trừ khi chúng gây ra mối đe dọa an ninh quốc gia. Và sau khi tuyên thệ sẽ công khai các tập tin này trong nhiệm kỳ đầu tiên của mình, Trump đã công bố một số tài liệu nhưng lại trì hoãn một số tài liệu khác, với lý do (thật bất ngờ!) là lo ngại về an ninh quốc gia. (Lô tài liệu được công bố vào năm 2017 bao gồm các bản ghi nhớ như phản ứng của Liên Xô đối với vụ ám sát.)
Bây giờ, các nhà sử học và chuyên gia đang lục tung các tập tin mới công bố để xem liệu họ có thể tìm thấy bất kỳ điều gì để bổ sung vào hồ sơ lịch sử hay không. Không có khả năng họ sẽ tìm ra bất kỳ tiết lộ chấn động nào về vụ ám sát. Chín mươi chín phần trăm các tài liệu đã được công khai và một số tài liệu còn lại có thể là bản sao hoặc đã được công bố ít nhất một phần.
Nhưng trong tương lai, nếu chính phủ thực sự quan tâm đến các thuyết âm mưu và suy nghĩ của mọi người về vai trò của mình trong một số sự kiện lịch sử nhất định, thì chính phủ nên ngừng giữ quá nhiều bí mật không cần thiết.
https://www.vox.com/politics/405057/declassified-jfk-files-classified-documents
NVV dịch