2025-02-18
Ukraina phải đảm bảo an ninh của chính mình
Cam kết của quân đội châu Âu không phải là cách để kết thúc cuộc chiến này—hoặc ngăn chặn cuộc chiến tiếp theo
(Emma Ashford, Foreign Affairs, 18/2/2025)
Tại cuộc họp của Nhóm liên lạc quốc phòng Ukraine tuần trước tại Brussels, Bộ trưởng Quốc phòng Hoa Kỳ mới được bổ nhiệm Pete Hegseth đã tuyên bố rằng lập trường của chính phủ Hoa Kỳ là Ukraine sẽ không gia nhập NATO. Mặc dù bị một số người ở Washington và các thủ đô châu Âu phản đối, nhưng phát biểu của Hegseth thực chất là một tuyên bố công khai về thực tế hơn là một sự thay đổi chính sách thực sự. Quan điểm này đã được truyền đi trong suốt chiến dịch tranh cử và quá trình chuyển giao của Trump, và ngay cả chính quyền Biden cũng tỏ ra nghi ngờ về tư cách thành viên NATO của Ukraine trong thời gian tới. Những rủi ro khi kết nạp Ukraine vào liên minh - thể hiện qua sự phản đối rộng rãi ở Hoa Kỳ, Đức và những nơi khác - từ lâu đã khiến thực tế này trở nên rõ ràng đối với tất cả mọi người.
Ngay cả Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky gần đây cũng thừa nhận rằng tư cách thành viên NATO có thể không nằm trong phạm vi thảo luận. Thay vào đó, ông tập trung vào việc đưa ra một lập luận khác với những người ủng hộ phương Tây của Ukraine: nếu tư cách thành viên NATO không khả thi, thì đất nước của ông cần có sự đảm bảo an ninh tương đương từ Châu Âu hoặc Hoa Kỳ để ngăn Nga bắt đầu một cuộc chiến tranh mới trong những năm tới. Với việc chính quyền Trump khăng khăng không gửi quân đội Hoa Kỳ đến Ukraine, cuộc thảo luận ở các thủ đô châu Âu ngày càng tập trung vào việc liệu các quốc gia châu Âu có thể cung cấp "bảo đảm an ninh" thông qua các đợt triển khai của riêng họ hay không và bằng cách nào.
Tuy nhiên, có những lý do để nghi ngờ liệu một bảo đảm của châu Âu về việc cung cấp quân đội có khả thi hay không, đặc biệt là khi không có sự tham gia đáng kể của Hoa Kỳ. Khi giai đoạn đàm phán về cuộc chiến tranh Ukraine bắt đầu trong những ngày tới, điều quan trọng là phải hiểu rằng bảo đảm an ninh không phải là cách duy nhất để ngăn chặn Nga tái phạm. Thay vào đó, các nhà hoạch định chính sách nên xem xét các giải pháp thay thế cho bảo đảm an ninh trực tiếp: làm thế nào để tăng cường năng lực răn đe của chính Ukraine trong khi giải quyết các nguyên nhân cơ bản của cuộc xung đột. Cuối cùng, các bước như vậy có khả năng đáng tin cậy và hiệu quả hơn so với lực lượng gìn giữ hòa bình châu Âu còn non nớt phụ thuộc quá nhiều vào Hoa Kỳ để được hỗ trợ quan trọng trong các lĩnh vực như giám sát và hậu cần quân sự.
ĐƯA QUÂN VÀO
Lý do khiến các nhà hoạch định chính sách châu Âu gần đây tập trung vào bảo đảm an ninh liên quan đến việc triển khai quân đội rất đơn giản: một trong những câu hỏi thách thức nhất trong bất kỳ cuộc đàm phán hòa bình nào là làm thế nào để ngăn chặn chiến tranh tái diễn sau một thời gian gián đoạn ngắn. Mặc dù có thể có lợi ích ngay cả khi ngừng bắn tạm thời ở Ukraine, nhưng sẽ cần một nền hòa bình lâu dài và bền vững hơn để có thể tái thiết kinh tế và thịnh vượng trong tương lai của Ukraine. Nếu khả năng tái chiến vẫn còn, ngay cả các chính phủ cũng sẽ ngần ngại cam kết hỗ trợ nhiều cho việc tái thiết cơ sở hạ tầng và nền kinh tế của Ukraine; khu vực tư nhân thậm chí sẽ ít có khả năng đầu tư hơn.
Bản thân Kyiv từ lâu đã khăng khăng rằng cách duy nhất để giải quyết mối quan ngại này là cung cấp cho Ukraine tư cách thành viên NATO như một phần của thỏa thuận hòa bình cuối cùng. Điều này là lý tưởng theo quan điểm của Kyiv vì nó đẩy vấn đề ngăn chặn một cuộc chiến tranh trong tương lai cho Hoa Kỳ. Nó cũng sẽ có lợi cho các quốc gia châu Âu - "hiệu quả về mặt chi phí", như một nhà lãnh đạo EU gần đây đã nói - vì nó sẽ bớt phụ thuộc vào chi tiêu, vũ khí hoặc triển khai quân sự, và phụ thuộc nhiều hơn vào sự đảm bảo trên giấy tờ do Điều 5 của NATO cung cấp.
Nhưng tư cách thành viên NATO cho Ukraine vẫn khó có thể xảy ra trong dài hạn và không hợp lý trong ngắn hạn. Sự hoài nghi trong một số nhà hoạch định chính sách châu Âu, đáng chú ý nhất là ở Đức, đã có từ ít nhất là hội nghị thượng đỉnh Bucharest năm 2008 (khi chính quyền George W. Bush tìm cách cung cấp cho Ukraine và Georgia một con đường để trở thành thành viên và các chính phủ châu Âu đã phản đối), và bản thân cuộc chiến đã tạo thêm nhiều trở ngại hơn nữa cho tư cách thành viên của Ukraine. Tư cách thành viên NATO cho Ukraine sẽ cam kết Hoa Kỳ và các quốc gia châu Âu sẽ làm chính điều mà họ đã phản đối trong bốn năm: đối đầu trực tiếp với Nga thay mặt cho Ukraine.
Với việc NATO không còn trên bàn đàm phán và Hoa Kỳ từ chối gửi quân, các cuộc thảo luận trong giới chính sách châu Âu đã tập trung vào các cách thức cung cấp bảo đảm an ninh cho Ukraine theo cách tương tự nhưng không yêu cầu tư cách thành viên NATO. Một số thỏa thuận đã được thực hiện: các quốc gia bao gồm Pháp, Ba Lan và Vương quốc Anh đã ký các thỏa thuận hợp tác an ninh song phương với Ukraine, chủ yếu liên quan đến vũ khí hoặc đào tạo. Tuy nhiên, các cam kết cung cấp quân đội vẫn chưa được đưa ra. Các cuộc thảo luận riêng tư về việc triển khai quân đội để thực thi ranh giới phân định vẫn đang diễn ra. Thủ tướng Anh Keir Starmer đã nói rằng đất nước của ông có thể gửi quân đội, nhưng Tổng thống Pháp Emmanuel Macron - nhà lãnh đạo châu Âu duy nhất trước đây cam kết triển khai như vậy - đã trở nên mơ hồ về vấn đề này, rút lại cam kết ban đầu của mình. Ba Lan, có lẽ là nước ủng hộ Ukraine mạnh mẽ nhất, đã thẳng thừng phủ nhận kế hoạch gửi quân đến Ukraine.
Việc tập trung vào quân đội phản ánh mối quan ngại rộng rãi trong giới chính sách châu Âu rằng một cam kết trên giấy tờ - một cam kết sẽ gửi quân đội trong trường hợp xảy ra các cuộc tấn công trong tương lai - sẽ không đáng tin cậy. Quan điểm này gần như chắc chắn là đúng. Cả các quốc gia châu Âu và Hoa Kỳ đều không muốn gửi quân đến chết ở Ukraine trong cuộc chiến hiện tại. Nếu không có gì trên thực địa để buộc họ phải ra tay trong trường hợp xảy ra xung đột, một cam kết đơn giản có thể sẽ được coi là một lời hứa suông ở Moscow, giống như bản ghi nhớ Budapest năm 1994, trong đó đưa ra lời đảm bảo cho Ukraine về an ninh của mình khi từ bỏ mọi yêu sách giữ lại vũ khí hạt nhân thời Liên Xô nhưng không đưa ra bất kỳ sự hỗ trợ cụ thể nào.
Ngay cả khi các quốc gia châu Âu bằng cách nào đó có thể tập hợp được ý chí chính trị để cung cấp một lực lượng như vậy, thì những vấn đề quan trọng khác vẫn sẽ phát sinh. Tiền tuyến hiện tại ở Ukraine dài hơn 500 dặm; biên giới của Ukraine với Nga và Belarus dài hơn 2.000 dặm. Nhiều đánh giá quân sự cho rằng cần phải có từ 40.000 đến 200.000 quân để thực thi hòa bình và ngăn chặn Nga khỏi các cuộc tấn công trong tương lai. Mức cao nhất của quy mô đo đó đơn giản là không khả thi khi xét đến lực lượng hiện có và sự sẵn sàng; thay vào đó, các cuộc đàm phán hiện tại tập trung vào mức thấp nhất, đề xuất triển khai khoảng 50.000 quân châu Âu.
Ngay cả 50.000 quân cũng là một sự gia tăng đáng kể đối với các quốc gia châu Âu, đòi hỏi họ phải rút lực lượng gìn giữ hòa bình khỏi các cuộc xung đột khác và bỏ qua các yêu cầu lập kế hoạch phòng thủ của chính NATO. Điều này sẽ bổ sung thêm một nhiệm vụ mới quan trọng cho các lực lượng châu Âu trong khi họ được yêu cầu tiếp quản gánh nặng quốc phòng từ Hoa Kỳ. Và có lẽ vấn đề lớn nhất là lực lượng như vậy có thể sẽ không đủ để ngăn chặn Nga, thay vào đó hoạt động như một lực lượng bẫy có thể kéo châu Âu vào bất kỳ cuộc chiến tranh mới nào. Một báo cáo gần đây từ tổ chức tư vấn SWP của Đức mô tả đây là cách tiếp cận "nói suông và cầu nguyện", trong đó các quốc gia châu Âu đưa ra các cam kết phù hợp với năng lực hiện tại của họ, ngay cả khi những cam kết này rõ ràng là không đủ.
NHỮNG MỐI LIÊN KẾT NGOÀI
Một vấn đề khác đối với Washington là những nỗ lực của châu Âu không nhất thiết giúp Hoa Kỳ tránh xa xung đột trong tương lai. Trước hết, hầu hết các chuyên gia viết về khả năng triển khai quân đội châu Âu tại Ukraine thường đưa ra một cảnh báo: sự hậu thuẫn của các bên hỗ trợ Hoa Kỳ (dưới hình thức hỗ trợ chỉ huy và kiểm soát, tiếp nhiên liệu trên không, tình báo, giám sát và trinh sát) là cần thiết để có thể triển khai. Nhu cầu này phản ánh thực tế rằng các quốc gia châu Âu không đủ khả năng tiến hành một hoạt động có quy mô như vậy nếu không có sự hỗ trợ của Hoa Kỳ, nghĩa là quân đội Hoa Kỳ sẽ phải có mặt, ít nhất là với số lượng nhỏ, để hỗ trợ cho các đợt triển khai của châu Âu.
Hơn nữa, một nhiệm vụ toàn châu Âu tại Ukraine vẫn sẽ làm tăng nguy cơ Hoa Kỳ bị kéo vào một cuộc chiến tranh trong tương lai tại Ukraine. Điều này đặc biệt đúng trong trường hợp một lực lượng răn đe nhỏ của châu Âu không có đủ lực lượng dự bị để huy động trong trường hợp khủng hoảng. Ngay cả khi các nhà hoạch định chính sách của Hoa Kỳ đã nói rõ ngay từ đầu rằng Điều 5 của NATO sẽ không áp dụng cho quân đội châu Âu được triển khai, thì áp lực phải phản ứng trong trường hợp Nga tấn công sẽ rất lớn, có khả năng kéo Hoa Kỳ vào cuộc chiến.
Một vấn đề cuối cùng là một lực lượng châu Âu đáng kể ở Ukraine dường như mâu thuẫn với một trong những yêu cầu cơ bản của Nga trong suốt cuộc xung đột—rằng Ukraine không được tiếp nhận lực lượng hoặc căn cứ của NATO. Điều này có thể dễ dàng trở thành rào cản đối với các cuộc đàm phán hòa bình. Thật vậy, mặc dù có vẻ như có một giả định phổ biến trong nhiều cuộc thảo luận của phương Tây rằng các quốc gia châu Âu có thể hành động với tư cách là lực lượng gìn giữ hòa bình ở Ukraine, nhưng những cuộc thảo luận này thường gộp chung các vai trò gìn giữ hòa bình cho quân đội châu Âu (như thực thi lệnh ngừng bắn) với sự răn đe rộng hơn sau xung đột.
NGĂN CHẶN BẮT ĐẦU TỪ TRONG NƯỚC
Điểm mấu chốt là việc trực tiếp đảm bảo an ninh cho Ukraine thông qua việc triển khai quân đội hoặc cam kết liên minh là quá rủi ro đối với cả châu Âu và Hoa Kỳ. Tuy nhiên, vấn đề cơ bản đối với các nhà đàm phán vẫn còn: làm thế nào để có thể xây dựng một thỏa thuận hòa bình mà không tạo động lực cho Nga tái vũ trang và cố gắng chiếm thêm lãnh thổ Ukraine trong những năm tới?
Chìa khóa để làm được như vậy là củng cố khả năng răn đe trong nước của Ukraine. Xét cho cùng, Ukraine đã tự mình chiến đấu trong cuộc chiến hiện tại, mặc dù có sự hỗ trợ của vũ khí và tài chính phương Tây. Quân đội Ukraine vẫn tiếp tục gặp vấn đề về tham nhũng và nhân lực nhưng vẫn hoạt động tương đối tốt trong giai đoạn đầu của cuộc xung đột. Quân đội đã thể hiện khả năng thích ứng và đổi mới đáng kể khi nói đến các lĩnh vực như chiến tranh máy bay không người lái hoặc các hoạt động phủ nhận trên biển. Và ngay cả ngày nay, dưới áp lực nghiêm trọng, quân đội Ukraine vẫn tiếp tục chống lại cỗ máy quân sự lớn hơn đáng kể của Nga.
Một quân đội Ukraine được tái thiết và cung cấp đầy đủ sẽ là một lực lượng răn đe đáng gờm đối với Moscow, và sự hỗ trợ của phương Tây sẽ rất quan trọng đối với quá trình tái thiết quân đội này. Thay vì những lời hứa trên giấy về tư cách thành viên NATO—hoặc triển khai quân đội châu Âu không đủ—điều mà Ukraine cần là các đối tác phương Tây cung cấp vũ khí và tài trợ trong trường hợp xảy ra chiến tranh trong tương lai, giống như những gì các quốc gia này đã làm trong ba năm qua. Điều này thậm chí có thể được coi là một loại bảo đảm an ninh, ở chỗ nó cung cấp huấn luyện và vũ khí cho Ukraine trong thời bình và hỗ trợ trong một cuộc chiến tranh trong tương lai. Nhưng không giống như việc triển khai quân đội hoặc bảo đảm trên giấy về sự can thiệp trong tương lai, việc bảo đảm vũ khí cho Ukraine không tập trung vào sự giúp đỡ từ nơi khác mà vào sự tự lực, cho phép nước này xây dựng năng lực phòng thủ mạnh mẽ trong nước.
Kinh nghiệm trong cuộc chiến hiện tại làm nổi bật nhu cầu ưu tiên các lĩnh vực mà Ukraine thực sự cần để tự vệ trước sự xâm lược của Nga. Hoa Kỳ đã quá thường xuyên cố gắng xây dựng quân đội đối tác theo hình ảnh của lực lượng của chính mình, ưu tiên các hệ thống công nghệ cao, đắt tiền, phức tạp hơn các hình thức phòng thủ đơn giản hơn hoặc rẻ hơn. Sự tương phản đã rõ ràng trong ba năm qua giữa các hệ thống có chi phí cực cao như Hệ thống tên lửa pháo binh cơ động cao (HIMARS) và các hệ thống ứng biến giá rẻ (như máy bay không người lái hoặc FPV), thường được sử dụng cho các mục đích tương tự. Thật vậy, có nhiều biện pháp chi phí thấp như mìn và công sự sẽ giúp việc chinh phục Ukraine trở nên khó khăn hơn và cơ sở công nghiệp quốc phòng của riêng Ukraine có vị thế tốt để sản xuất trong nước với sự hỗ trợ của phương Tây. Các lĩnh vực khác nên được giảm ưu tiên để bảo tồn các nguồn tài nguyên khan hiếm; ví dụ, Ukraine không cần máy bay chiến đấu cao cấp.
Mặc dù thiếu quân đội phương Tây, nhưng khả năng răn đe trong nước của Ukraine vẫn có thể gây ra vấn đề trong các cuộc đàm phán. Ví dụ, các cuộc đàm phán trước đó ở Istanbul vào mùa xuân năm 2022 đã gắn chặt yêu cầu của Nga rằng Ukraine phải là một quốc gia "trung lập" trực tiếp với các hạn chế về nhiều loại vũ khí; có khả năng một số hạn chế về vũ khí sẽ phải được đàm phán như một phần của bất kỳ giải pháp hòa bình nào. Nhưng không có lý do gì khiến điều này không tương thích với sự răn đe mạnh mẽ của Ukraine miễn là viện trợ của phương Tây tập trung vào các hệ thống phòng thủ hiệu quả (ví dụ, phòng thủ tên lửa và phòng thủ tĩnh đối với khả năng tấn công sâu). Tuy nhiên, các nhà đàm phán không nên chấp nhận những hạn chế đáng kể về quy mô quân đội Ukraine, vốn phải duy trì đủ lớn để răn đe Nga và bảo vệ đất nước.
KIẾN TRÚC AN NINH MỚI
Khi họ nỗ lực tăng cường khả năng răn đe của Ukraine, các nhà hoạch định chính sách không nên né tránh nhiệm vụ cố gắng giải quyết một số nguyên nhân cơ bản của cuộc xung đột. Cuộc chiến này đã tồn tại dưới nhiều hình thức khác nhau kể từ năm 2014 và cả lệnh ngừng bắn và đàm phán đều thất bại. Trong hơn mười năm, phạm vi của cuộc xung đột đã mở rộng và các vấn đề cơ bản đã di căn. Nhiều cơ chế trước đây hỗ trợ hòa giải căng thẳng giữa NATO và Nga, chẳng hạn như Tổ chức An ninh và Hợp tác Châu Âu và nhiều diễn đàn kiểm soát vũ khí khác nhau, đã bị teo tóp hoặc bị giải thể.
Tuy nhiên, các nguyên nhân cơ bản cốt lõi vẫn còn: sự phản đối của Nga đối với việc Ukraine định hướng lại về phương Tây, bao gồm cả NATO và Liên minh Châu Âu vào thời điểm Nga bị loại khỏi cấu trúc an ninh của Châu Âu một cách có hệ thống. Khi các cấu trúc Chiến tranh Lạnh cũ đã thất bại, cả NATO và Liên minh Châu Âu đều mở rộng về phía đông và Nga ngày càng bị gạt ra ngoài lề trong các cuộc thảo luận về an ninh. Không có lý do nào trong số này bào chữa cho hành vi của Nga ở Georgia, Ukraine hoặc bất kỳ nơi nào khác. Nhưng giải quyết bản chất tổng bằng không [zero-sum, cái thắng bên này là cái thua bên kia] cơ bản của quá trình hội nhập châu Âu hiện nay sẽ góp phần rất lớn vào việc ngăn chặn không chỉ xung đột ở Ukraine tái diễn mà còn ngăn chặn các cuộc xung đột tương tự xuất hiện ở những nơi như Moldova và Georgia.
Giải pháp hạn hẹp sẽ là sự trung lập của Ukraine dưới một hình thức nào đó và cam kết không gia nhập NATO hoặc cho phép quân đội NATO vào lãnh thổ của mình. Câu hỏi về việc liệu tư cách thành viên Liên minh châu Âu có được coi là trung lập ở Moscow hay không thì phức tạp hơn; mặc dù những người đối thoại Nga có vẻ sẵn sàng hơn tại các cuộc đàm phán ở Istanbul năm 2022 để cân nhắc lựa chọn một Ukraine trung lập gắn liền với Liên minh châu Âu. Nếu vậy, đây có thể là một cách tiềm năng để xoa dịu xung đột trong tương lai đồng thời cho phép Ukraine tái thiết kinh tế.
Một nỗ lực rộng lớn hơn nhằm giải quyết bản chất tổng bằng không của cấu trúc an ninh châu Âu sẽ tiến xa hơn, cố gắng định hướng lại cách tiếp cận của Hoa Kỳ đối với an ninh châu Âu khỏi các cuộc tranh luận hoàn toàn nội bộ NATO hướng tới kiểm soát vũ khí và đối thoại Hoa Kỳ-Nga. Các phiên bản tham vọng nhất của nỗ lực như vậy hiện chỉ là một giấc mơ viển vông. Nhưng một nỗ lực thành công nhằm kiểm soát vũ khí thông thường—chẳng hạn như một hiệp ước tiếp theo cho Hiệp ước về các lực lượng thông thường ở châu Âu—có thể đưa ra một cách để giảm thiểu rủi ro và nỗi sợ hãi ở Đông Âu và giảm khả năng xảy ra xung đột trong tương lai.
DỪNG CUỘC CHIẾN TRANH TIẾP THEO
Những phát biểu của Hegseth tại Brussels đã được Trump nhắc lại, người đã tuyên bố vào cùng ngày rằng ông đã nói chuyện trực tiếp với Putin. Các cuộc thảo luận giữa đại diện của Mỹ và Nga đã bắt đầu tại Ả Rập Saudi. Những bước đi này đã được chào đón với sự thất vọng ở châu Âu, cùng với kỳ vọng rằng chính quyền sắp nhượng bộ quá nhiều cho Moscow để có được hòa bình. Do đó, các quốc gia châu Âu có khả năng sẽ tăng cường thảo luận về việc triển khai quân đội.
Tuy nhiên, các đảm bảo an ninh trực tiếp chỉ là một trong số nhiều điểm gây tranh cãi có thể làm chệch hướng các cuộc đàm phán nhằm chấm dứt cuộc xung đột này. Cho dù đó là các vấn đề về toàn vẹn lãnh thổ, nới lỏng lệnh trừng phạt, chủ quyền, hay thậm chí là những điều cơ bản đơn giản của việc giải quyết xung đột và quản lý ngừng bắn—chẳng hạn như liệu có lực lượng gìn giữ hòa bình của Liên hợp quốc hay giám sát viên của Tổ chức An ninh và Hợp tác châu Âu trên thực địa hay không—thì vẫn có nhiều lý do để hoài nghi về một thỏa thuận có thể sớm đạt được.
Có lẽ đây là lý do tại sao chính quyền lại rất muốn nêu ra những thực tế mà Washington và Moscow hiểu rộng rãi nhưng hiếm khi được bày tỏ. Đây không phải là những nhượng bộ mà đúng hơn là làm rõ rằng quan điểm đàm phán của phương Tây phải bắt đầu từ một vị trí thực dụng sáng suốt. Các nhà hoạch định chính sách cũng nên sáng suốt như vậy về triển vọng đảm bảo an ninh của châu Âu cho Ukraine, điều này rất đáng ngờ và rất rủi ro. Thay vào đó, các nhà hoạch định chính sách nên xem xét các lựa chọn để ngăn chặn Nga và ngăn chặn chiến tranh trong tương lai, điều này thực sự có thể khiến khả năng thành công trong các cuộc đàm phán trở nên khả thi hơn.
https://www.foreignaffairs.com/ukraine/ukraine-must-guarantee-its-own-security
NVV