2025-07-22
Các kiến trúc sư của Russiagate đã che giấu nghi ngờ để đưa ra những tuyên bố sai sự thật
(Aaron Maté , RealClear Investigations, 22/7/2025)
Mặc dù Robert Mueller không tìm ra âm mưu bầu cử giữa Donald Trump và Moscow, cựu Công tố đặc biệt này đã đưa ra một giải pháp cho câu chuyện Russiagate bằng cách cáo buộc rằng Điện Kremlin đã tham gia vào một nỗ lực "rộng rãi và có hệ thống" để đưa Trump đắc cử và "gieo rắc bất hòa" trong cộng đồng người Mỹ.
Sáu năm sau, tuyên bố đáng ngờ nhưng bền vững đó vẫn tiếp tục được làm sáng tỏ.
Theo các tài liệu mới được giải mật, các lãnh đạo tình báo Mỹ đã che giấu những nghi ngờ cấp cao về một trong những cáo buộc nền tảng của Russiagate: rằng Nga đã đánh cắp và rò rỉ tài liệu của Đảng Dân chủ để giúp Trump đánh bại Hillary Clinton. Trong một báo cáo tháng 9 năm 2016, chưa từng được công bố cho đến nay, NSA và FBI đã bất đồng quan điểm với các đối tác tình báo của họ và bày tỏ "sự tin tưởng thấp" vào việc quy trách nhiệm cho Nga.
Sự bất đồng quan điểm chưa từng được tiết lộ trước đây về cáo buộc Nga tấn công mạng trong cuộc bầu cử năm 2016 nằm trong số nhiều tiết lộ được Tulsi Gabbard, Giám đốc Tình báo Quốc gia của Trump, công bố tuần trước. Theo Gabbard, Tổng thống Obama và các thành viên cấp cao trong nội các của ông đã "chế tạo và chính trị hóa thông tin tình báo" trong những tháng cuối nhiệm kỳ để "tiến hành một cuộc đảo chính kéo dài nhiều năm chống lại Tổng thống Trump".
Tài liệu của Gabbard bổ sung vào một loạt bằng chứng trước đây được RealClearInvestigations đưa tin, thách thức lời tuyên bố được nhắc đi nhắc lại rộng rãi về tính chất của bằng chứng và mức độ "hoạt động can thiệp" của Nga trong cuộc bầu cử năm 2016. Những kết luận này - dựa trên những khẳng định đáng ngờ được trình bày như những sự thật hiển nhiên - đã bị xuyên tạc thành sự đồng thuận tình báo. Khi Trump, tổng tư lệnh quốc gia, bày tỏ sự nghi ngờ về các cáo buộc can thiệp của Nga trong một cuộc họp báo vào tháng 7 năm 2018, cựu giám đốc CIA John Brennan đã lên án ông là "không khác gì phản quốc".
Hóa ra Trump không hề bất đồng quan điểm với cộng đồng tình báo Hoa Kỳ mà ông bị cáo buộc phản quốc.
* “Niềm tin thấp” vào cốt lõi của lời tố cáo
Cho đến nay, sự đồng thuận được cho là của tình báo Hoa Kỳ về sự can thiệp của Nga đã được truyền đạt tới công chúng trong ba báo cáo quan trọng.
Đầu tiên là bản đánh giá của cộng đồng tình báo (ICA) vào tháng 1 năm 2017, được công bố vào những ngày cuối cùng của chính quyền Obama dưới sự chỉ đạo của Brennan và Giám đốc Tình báo Quốc gia lúc bấy giờ là James Clapper. ICA cáo buộc Tổng thống Nga Vladimir Putin đã ra lệnh thực hiện một "chiến dịch gây ảnh hưởng" nhằm "bôi nhọ" ứng cử viên Dân chủ Clinton và "giúp" Trump giành chiến thắng trong cuộc bầu cử năm 2016. Một phần trong nỗ lực này bao gồm tuyên truyền trên các phương tiện truyền thông Nga và các thông điệp trên mạng xã hội.
Phần lớn hơn xoay quanh cáo buộc rằng GRU, cơ quan tình báo chính của Nga, đã đánh cắp email và tài liệu từ Đảng Dân chủ và công bố chúng chủ yếu thông qua hai trang web trực tuyến, DCLeaks và Guccifer 2.0, cũng như tổ chức WikiLeaks chuyên tốc giác. Julian Assange, người sáng lập WikiLeaks, từ lâu đã phủ nhận Nga hay bất kỳ quốc gia nào khác là nguồn cung cấp thông tin cho mình. Tuy nhiên, tháng 1 năm 2017, ICA tuyên bố rằng tình báo Hoa Kỳ "rất tin tưởng" rằng Nga đã thực hiện vụ tấn công.
Phúc trình Mueller, được công bố hơn hai năm sau đó, đã củng cố các tuyên bố của ICA với độ tin cậy và cụ thể hơn nữa. Một bản đánh giá tình báo lưỡng đảng của Thượng viện, được công bố vào tháng 8 năm 2020, đã tán thành báo cáo của ICA và Mueller và được coi rộng rãi là sự minh oan cho hành vi của các quan chức tình báo đứng sau chúng.
Các tài liệu mới được Gabbard giải mật cho thấy ICA, Mueller và các báo cáo của Thượng viện đều loại trừ những nghi ngờ bí mật và khoảng trống bằng chứng của cộng đồng tình báo về cáo buộc cốt lõi về sự can thiệp của Nga.
Trong một Đánh giá Cộng đồng Tình báo chưa từng được công bố trước đây, được lưu hành trong chính phủ vào ngày 12 tháng 9 năm 2016 (sau đây gọi là "ICA tháng 9"), FBI và NSA bày tỏ "không mấy tin tưởng" rằng Nga đứng sau vụ tấn công mạng và công bố email của Đảng Dân chủ. Báo cáo giải thích rằng các cơ quan tình báo Hoa Kỳ "thiếu chi tiết kỹ thuật" để liên kết các tài liệu bị đánh cắp của Đảng Dân chủ do WikiLeaks và các nguồn khác công bố "với các tác nhân được nhà nước Nga bảo trợ".
Sự bất đồng chung giữa FBI và NSA đặc biệt quan trọng khi xét đến vai trò trung tâm của họ trong việc điều tra cáo buộc can thiệp mạng của Nga. Với năng lực giám sát nước ngoài toàn diện, NSA là cơ quan có vị thế tốt nhất để đánh giá nguồn gốc của vụ tấn công mạng bị cáo buộc nhắm vào Ủy ban Quốc gia Dân chủ (DNC) và Ủy ban Vận động Quốc hội Dân chủ (DCCC). Trong khi đó, FBI đã dẫn đầu trong việc điều tra vụ đánh cắp dữ liệu mạng và công bố tài liệu bị đánh cắp từ các mạng lưới của Đảng Dân chủ. Việc thừa nhận riêng rằng hai cơ quan này không có dữ liệu "kỹ thuật" để liên kết vụ tấn công mạng với Nga càng củng cố thêm những chỉ trích lâu nay, vốn bị các phương tiện truyền thông truyền thống bỏ qua, rằng các cáo buộc "can thiệp của Nga" thiếu bằng chứng hỗ trợ.
Trái ngược với những khẳng định sau đó, báo cáo ICA tháng 9 cho thấy cộng đồng tình báo Hoa Kỳ không có bằng chứng xác thực nào chứng minh Putin đã ra lệnh đánh cắp tài liệu của Đảng Dân chủ như một phần của chiến dịch gây ảnh hưởng nhằm giúp Trump.
Báo cáo viết "Nếu việc tiết lộ các tài liệu của DNC và DCCC thực sự được dàn dựng bởi các cơ quan tình báo Nga thì rất có thể các cơ quan này đã tìm kiếm sự chấp thuận của Putin cho hoạt động này." Đoạn văn này cho thấy tình báo Hoa Kỳ đã từ chối xác nhận những khẳng định do Brennan đưa ra và đã rò rỉ cho giới truyền thông trong nhiệm kỳ đầu của Trump, rằng một gián điệp cấp cao của Điện Kremlin đã nắm bắt được lệnh của Putin can thiệp vào cuộc bầu cử năm 2016 để ủng hộ Trump. Kẻ gián điệp bị cáo buộc này sau đó được xác định là một quan chức cấp trung của Điện Kremlin tên là Oleg Smolenkov, người đã rời Nga để sống ở vùng ngoại ô Virginia dưới tên thật của mình.
* Tổng thống Obama thúc đẩy câu chuyện
Thay vì công khai ICA tháng 9 và nội dung bất đồng, chính quyền Obama đã kể một câu chuyện hoàn toàn khác, câu chuyện đảm bảo rằng các cáo buộc về "sự can thiệp của Nga" sẽ gây trở ngại cho nhiệm kỳ tổng thống của Trump ngay cả trước khi ông nhậm chức.
Vào ngày 7 tháng 10 năm 2016, Bộ An ninh Nội địa (DHS) và Văn phòng Giám đốc Tình báo Quốc gia (ODNI) đã đưa ra một tuyên bố chung khẳng định rằng "Cộng đồng Tình báo Hoa Kỳ tin chắc" rằng Nga đã tấn công mạng Đảng Dân chủ nhằm "can thiệp vào tiến trình bầu cử của Hoa Kỳ". Tuyên bố này không đề cập đến "mức độ tin cậy thấp" chung của NSA và FBI đối với cáo buộc đó, hoặc việc họ không có bằng chứng kỹ thuật về cáo buộc này.
Đáng chú ý là FBI phản đối việc chính thức cáo buộc Nga và từ chối tham gia. Nhưng vào thời điểm đó, tuyên bố chung đã có một người ủng hộ mạnh mẽ hơn. Theo lời khai của Jeh Johnson, người khi đó là thư ký DHS, Tổng thống Obama đã "phê duyệt tuyên bố" và "muốn chúng tôi đưa ra [tuyên bố đó]". Vào ngày 6 tháng 12 năm 2016, Obama đã đưa ra một yêu cầu khác, yêu cầu cộng đồng tình báo đưa ra một phiên bản ICA mới có thể được công khai. Như RCI đã đưa tin trước đó và một cuộc đánh giá gần đây của CIA đã xác nhận, phiên bản ICA đó - được công bố vào tháng 1 năm 2017 và sau đây được gọi là "ICA tháng 1" - đã bị ảnh hưởng bởi lịch trình sản xuất vội vã và việc loại trừ các cơ quan tình báo chủ chốt dưới sự kiểm soát chặt chẽ của Brennan và Clapper.
Ngoài các tài liệu tham khảo về hồ sơ Steele – hiện đã bị bác bỏ là nghiên cứu của phe đối lập được chiến dịch tranh cử của Hillary Clinton tài trợ , cáo buộc âm mưu Trump/Nga – hồ sơ không chứa bằng chứng mới nào có thể đảo ngược các đánh giá trước đó.
Sau khi ra lệnh lập một ICA thay thế, các quan chức chính quyền Obama đã tìm cách dập tắt những ý kiến bất đồng. Theo Văn phòng Giám đốc Tình báo Quốc gia của Gabbard, một quan chức cấp cao "dẫn đầu" cuộc họp ICA tháng 9 về các cáo buộc Nga can thiệp đã bị "loại khỏi" quy trình mới. Vị quan chức giấu tên này, được văn phòng của Gabbard gọi là "Người tố giác ODNI", đã bị xa lánh sau khi "chất vấn ban lãnh đạo của ông về lý do tại sao lại lập một đánh giá của IC mâu thuẫn với nhiều đánh giá của IC". Người tố giác ODNI cũng khẳng định rằng sau đó ông đã bị gây áp lực phải chấp nhận những phát hiện không có căn cứ trong ICA tháng 1, "bao gồm cả việc chính phủ Nga thiên vị Tổng thống Trump".
* Suy đoán được chấp nhận là sự thật
Trong khi đó, trong bản ghi nhớ mới được công bố ngày 7 tháng 12, viết một ngày sau khi Obama giao nhiệm vụ cho ICA, Văn phòng Giám đốc Tình báo Quốc gia thừa nhận rằng mức độ tin cậy về cáo buộc tấn công mạng của Nga hầu như không thay đổi.
Tài liệu này tuyên bố "tin chắc" rằng Nga đã tấn công vào các mạng lưới của Ủy ban Quốc gia Dân chủ và Ủy ban Vận động Quốc hội Dân chủ trong năm 2015 và 2016. Tuy nhiên, khi bàn về việc liệu vụ tấn công mạng này của Nga có thực sự dẫn đến việc rò rỉ, phát tán và công khai cho các tác nhân như WikiLeaks hay không, tài liệu đã sử dụng ngôn ngữ dè dặt, hời hợt, phản ánh sự không chắc chắn vẫn còn. "Hầu hết các cơ quan tình báo", DNI viết, chỉ "tin vừa phải rằng các cơ quan tình báo Nga có thể đã dàn dựng ít nhất một số vụ tiết lộ" tài liệu bị đánh cắp của Đảng Dân chủ (được nhấn mạnh thêm).
Bản ghi nhớ ngày 7 tháng 12 của DNI cũng vô tình xác nhận một lỗ hổng chứng cứ khác: sự phụ thuộc vào bằng chứng do đối thủ tranh cử của Trump cung cấp. DNI viết rằng việc "quy kết các vụ xâm nhập" là do Nga "dựa trên bằng chứng pháp y do một công ty an ninh mạng tư nhân xác định và việc IC xem xét và hiểu biết về các hoạt động an ninh mạng của Chính phủ Nga".
Công ty an ninh mạng tư nhân đó là CrowdStrike, từng làm việc trực tiếp cho chiến dịch tranh cử của Clinton, và đã gây ra vụ bê bối Russiagate vào tháng 6 năm ngoái bằng cách cáo buộc Nga tấn công máy chủ DNC. Như RCI đã đưa tin trước đó, bất chấp những rủi ro cao liên quan, FBI đã chấp thuận việc DNC từ chối cho phép cơ quan này phân tích độc lập máy chủ của mình, thay vào đó là để CrowdStrike phân tích. Thời điểm FBI đưa ra đánh giá "có độ tin cậy thấp" cho thấy họ không thấy việc CrowdStrike ban đầu quy kết cho Nga là có tính thuyết phục. CrowdStrike đã nộp báo cáo thứ ba và cũng là báo cáo cuối cùng cho FBI vào ngày 24 tháng 8, ba tuần trước khi ICA ghi nhận ý kiến bất đồng của FBI và NSA về cáo buộc tấn công mạng của Nga.
Việc DNI dựa vào kết quả điều tra pháp y của một công ty làm việc cho đối thủ chính trị của Trump - cũng giống như FBI đã dựa vào hồ sơ Steele do Clinton tài trợ trong cuộc truy lùng thông đồng vô ích - đã được giữ kín. Và như RCI đã đưa tin trước đó, một tiết lộ quan trọng khác được đưa ra trong phiên điều trần kín trước Quốc hội một năm sau đó cũng bị che giấu.
Vào tháng 12 năm 2017, Chủ tịch CrowdStrike, Shawn Henry, đã làm chứng rằng công ty của ông "không có bằng chứng cụ thể" cho thấy tin tặc Nga đã đánh cắp dữ liệu từ máy chủ của DNC. Ông nói rằng có dấu hiệu của phần mềm độc hại tiềm ẩn của Nga trên các máy chủ, nhưng không có bằng chứng nào cho thấy bất kỳ thông tin nào đã được chúng tải lên. Nói cách khác, chúng có thể có chìa khóa truy cập máy chủ, nhưng không có bằng chứng nào cho thấy chúng đã xóa bất kỳ nội dung nào. Lời thừa nhận của Henry trước Ủy ban Tình báo Hạ viện cũng được giữ kín với công chúng trong suốt cuộc điều tra của Mueller.
Vì những lý do không được nêu rõ, FBI một lần nữa từ chối xác nhận đánh giá tình báo về cáo buộc can thiệp của Nga. Vào ngày 8 tháng 12, một ngày sau khi bản ghi nhớ của DNI được lưu hành, một quan chức FBI đã trả lời rằng cơ quan này đang "soạn thảo một ý kiến bất đồng" và yêu cầu ODNI "gỡ bỏ con dấu [và] chú thích về đồng tác giả của chúng tôi". Đáp lại, một quan chức ODNI cho rằng "điểm khác biệt duy nhất" của FBI với bản ghi nhớ ngày 7 tháng 12 "là mức độ tự tin quá mức về việc ghi nhận". Quan chức ODNI cũng chỉ ra rằng FBI không đồng tình với "I&A". Đây là ám chỉ đến Văn phòng Tình báo và Phân tích tại DHS, cơ quan đã đồng tác giả, cùng với ODNI do Clapper điều hành, tuyên bố ngày 7 tháng 10 mà FBI đã từ chối xác nhận và tuyên bố sai sự thật rằng mình phát biểu thay mặt cho "Cộng đồng Tình báo Hoa Kỳ".
Sự bất đồng liên tục của FBI nhấn mạnh rằng, vào thời điểm Obama ra lệnh lập ICA mới, cộng đồng tình báo vẫn chưa đạt được sự đồng thuận về việc quy trách nhiệm cho vụ tấn công email là do Nga thực hiện.
Bất chấp những bất đồng dai dẳng về bằng chứng cho cáo buộc Nga tấn công mạng, một cuộc họp giữa Tổng thống Obama và các lãnh đạo cấp cao chỉ một ngày sau đó được cho là đã đạt được sự thống nhất. Ngày 9 tháng 12, Obama đã họp kín với các quan chức an ninh quốc gia hàng đầu, bao gồm Clapper và Brennan, tại Tòa Bạch Ốc. Đáng chú ý, hai cơ quan trước đó đã bất đồng quan điểm về vụ tấn công mạng của Nga – FBI và NSA – không được đại diện bởi các lãnh đạo tương ứng của họ, James Comey và Mike Rogers, mà thay vào đó là các phó Andrew McCabe và Richard Ledgett. Theo bản tóm tắt mới được giải mật của cuộc họp đó, Ủy ban Lãnh đạo đã quyết định “công khai và quy kết cho các cơ quan tình báo Nga thông tin kỹ thuật và các thông tin khác… trong báo cáo tình báo” từ cùng ngày hôm đó. Không rõ tại sao Obama và các lãnh đạo của ông đột nhiên cảm thấy tự tin công khai quy kết vụ tấn công mạng của Đảng Dân chủ cho Nga khi FBI và NSA đã bày tỏ “sự tin tưởng thấp” vào phán quyết đó dựa trên việc thiếu bằng chứng kỹ thuật.
* Lan truyền những lời đồn sai sự thật
Trong khi Obama và các quan chức tình báo cấp cao che giấu những nghi ngờ của cộng đồng về vụ tấn công mạng và công bố thông tin bị cáo buộc của Nga, cũng như việc họ tin tưởng vào nhà thầu chiến dịch tranh cử của Clinton để điều tra vụ việc, thì nhiều tuyên bố sai sự thật hơn đã bị rò rỉ ra công chúng.
Hai ngày sau bản ghi nhớ của DNI ngày 7 tháng 12, tờ Washington Post đã đăng một bài báo khẳng định rằng một "đánh giá bí mật" từ CIA đã kết luận rằng vụ tấn công email của Đảng Dân chủ là "một phần của chiến dịch rộng lớn hơn của Nga nhằm hỗ trợ Trump và làm giảm cơ hội của Clinton" trong cuộc bầu cử năm 2016. Một quan chức cấp cao của Hoa Kỳ nói với tờ Post rằng đó là "đánh giá của cộng đồng tình báo" rằng Nga đang tìm cách "giúp Trump đắc cử. Đó là quan điểm đồng thuận". Trên thực tế, không hề có đánh giá hay sự đồng thuận nào như vậy, chỉ có những nghi ngờ mạnh mẽ về cáo buộc tấn công mạng cốt lõi của cái gọi là "chiến dịch Nga".
Thay vì bác bỏ câu chuyện sai lầm của Post, chính quyền Obama tiếp tục thúc đẩy câu chuyện không có căn cứ của mình. Ba tuần sau, vào ngày 29 tháng 12, Bộ An ninh Nội địa, lần này có sự tham gia của FBI, đã ban hành một báo cáo mới thúc đẩy cáo buộc đánh cắp email của Nga. Không đề cập đến mức độ tin tưởng từ thấp đến trung bình của IC vào tin tặc Nga hoặc vai trò không thể thiếu của nhà thầu CrowdStrike của Clinton, báo cáo chung mô tả nỗ lực tin tặc bị cáo buộc của Nga là "có khả năng dẫn đến việc rò rỉ thông tin" từ các mạng lưới của Đảng Dân chủ. Không rõ FBI đã đi đến kết luận này như thế nào sau khi đã bày tỏ ít nhất hai ý kiến bất đồng trước đó. Mô hình này, trong đó các lỗ hổng bằng chứng được xác định riêng tư sau đó được thay thế bằng các khẳng định công khai tự tin, đã được lặp lại nhiều lần để thúc đẩy câu chuyện về Nga.
Sau khi chôn vùi những ý kiến bất đồng về sự can thiệp của Nga và rò rỉ những tuyên bố sai sự thật cho giới truyền thông, chính quyền Obama và các quan chức tình báo đã công bố một phiên bản ICA mới được chỉnh sửa vào ngày 6 tháng 1 năm 2017. Hai phiên bản khác của tài liệu đó với mức độ phân loại cao hơn đã được tạo ra, một trong số đó - một sản phẩm "hạ cấp" xuống dưới sản phẩm được phân loại ở mức cao nhất, sau đây được gọi là ICA hạ cấp - vừa được Gabbard công bố.
Việc ICA bị hạ cấp cho thấy nhiều lỗ hổng chứng cứ hơn. Khi nói đến lập luận của ICA rằng Putin đã ra lệnh cho tình báo quân sự Nga chuyển tài liệu bị đánh cắp của Đảng Dân chủ cho WikiLeaks và các kênh khác, ICA không hề đề cập đến bất kỳ bằng chứng nào về lệnh đó. Thay vào đó, ICA chỉ ra một phỏng đoán mang tính suy đoán dựa trên phân tích tâm lý về những bực tức rõ ràng của Putin:
"Putin rất có thể muốn các cơ quan tình báo của mình làm mất uy tín Ngoại trưởng Clinton vì ông đã đổ lỗi cho bà từ năm 2011 về việc kích động các cuộc biểu tình rầm rộ chống lại chế độ của ông vào cuối năm 2011 và đầu năm 2012, và vẫn còn hằn học với những bình luận mà ông gần như chắc chắn coi là hạ thấp mình, dựa trên các bài báo đưa tin. Với điều này, chúng tôi đánh giá với độ tin cậy cao rằng GRU đã được chỉ đạo chuyển giao tài liệu thu thập được cho WikiLeaks và các bên trung gian khác."
Trong phiên bản công khai, ICA tháng 1 cho rằng một nhân vật trực tuyến đã phát tán tài liệu bị đánh cắp của đảng Dân chủ, Guccifer 2.0, có "danh tính có thể là người Nga" liên quan đến GRU. Tuy nhiên, ICA hạ cấp thừa nhận rằng tình báo Hoa Kỳ chỉ "tin tưởng vừa phải" rằng Guccifer 2.0 và một trang web khác, DCleaks.com, "nằm dưới sự kiểm soát trực tiếp của GRU". Ngược lại, báo cáo của Mueller tháng 3 năm 2019 khẳng định GRU đã "tạo ra" và "sử dụng cả nhân vật DCLeaks và Guccifer 2.0" để công khai phát tán tài liệu bị đánh cắp và chuyển giao cho WikiLeaks.
Quan trọng nhất là các phiên bản phát hành mới của Gabbard đặt ra câu hỏi về cách các quan chức tình báo Hoa Kỳ chuyển từ mức độ tin tưởng thấp đến trung bình vào các cáo buộc can thiệp của Nga trong những tháng cuối năm 2016 sang mức độ "tin tưởng cao" vào tuần đầu tiên của tháng 1 năm 2017, một lập trường mà họ đã bám vào trong tám năm sau đó ngay cả khi nền tảng của những cáo buộc đó đã bị vạch trần.
Trong bản ghi nhớ về các tài liệu mới, văn phòng của Gabbard lưu ý rằng lời khẳng định của ICA hồi tháng 1 về nỗ lực do Putin chỉ đạo nhằm đánh bại Clinton được cho là dựa trên "thông tin bổ sung" đã "được đưa ra ánh sáng" kể từ cuộc bầu cử năm 2016. Văn phòng của Gabbard tuyên bố rằng "thông tin bổ sung" đó sau đó được xác định là hồ sơ Steele, mà Brennan và những người khác đã tuyên bố sai sự thật rằng nó không đóng vai trò gì trong phân tích của họ.
Dù thế nào đi nữa, những tiết lộ mới này xác nhận rằng để chứng minh sự can thiệp của Nga và trình bày trước công chúng như một quan điểm đồng thuận, các quan chức tình báo Hoa Kỳ trong chính quyền Obama đã che giấu nhiều nghi ngờ trong hàng ngũ cấp cao nhất của họ.
https://www.realclearinvestigations.com/articles/2025/07/22/russiagates_architects_suppressed_doubts_to_peddle_false_claims_1124060.html
NVV dịch(Aaron Maté , RealClear Investigations, 22/7/2025)
Mặc dù Robert Mueller không tìm ra âm mưu bầu cử giữa Donald Trump và Moscow, cựu Công tố đặc biệt này đã đưa ra một giải pháp cho câu chuyện Russiagate bằng cách cáo buộc rằng Điện Kremlin đã tham gia vào một nỗ lực "rộng rãi và có hệ thống" để đưa Trump đắc cử và "gieo rắc bất hòa" trong cộng đồng người Mỹ.
Sáu năm sau, tuyên bố đáng ngờ nhưng bền vững đó vẫn tiếp tục được làm sáng tỏ.
Theo các tài liệu mới được giải mật, các lãnh đạo tình báo Mỹ đã che giấu những nghi ngờ cấp cao về một trong những cáo buộc nền tảng của Russiagate: rằng Nga đã đánh cắp và rò rỉ tài liệu của Đảng Dân chủ để giúp Trump đánh bại Hillary Clinton. Trong một báo cáo tháng 9 năm 2016, chưa từng được công bố cho đến nay, NSA và FBI đã bất đồng quan điểm với các đối tác tình báo của họ và bày tỏ "sự tin tưởng thấp" vào việc quy trách nhiệm cho Nga.
Sự bất đồng quan điểm chưa từng được tiết lộ trước đây về cáo buộc Nga tấn công mạng trong cuộc bầu cử năm 2016 nằm trong số nhiều tiết lộ được Tulsi Gabbard, Giám đốc Tình báo Quốc gia của Trump, công bố tuần trước. Theo Gabbard, Tổng thống Obama và các thành viên cấp cao trong nội các của ông đã "chế tạo và chính trị hóa thông tin tình báo" trong những tháng cuối nhiệm kỳ để "tiến hành một cuộc đảo chính kéo dài nhiều năm chống lại Tổng thống Trump".
Tài liệu của Gabbard bổ sung vào một loạt bằng chứng trước đây được RealClearInvestigations đưa tin, thách thức lời tuyên bố được nhắc đi nhắc lại rộng rãi về tính chất của bằng chứng và mức độ "hoạt động can thiệp" của Nga trong cuộc bầu cử năm 2016. Những kết luận này - dựa trên những khẳng định đáng ngờ được trình bày như những sự thật hiển nhiên - đã bị xuyên tạc thành sự đồng thuận tình báo. Khi Trump, tổng tư lệnh quốc gia, bày tỏ sự nghi ngờ về các cáo buộc can thiệp của Nga trong một cuộc họp báo vào tháng 7 năm 2018, cựu giám đốc CIA John Brennan đã lên án ông là "không khác gì phản quốc".
Hóa ra Trump không hề bất đồng quan điểm với cộng đồng tình báo Hoa Kỳ mà ông bị cáo buộc phản quốc.
* “Niềm tin thấp” vào cốt lõi của lời tố cáo
Cho đến nay, sự đồng thuận được cho là của tình báo Hoa Kỳ về sự can thiệp của Nga đã được truyền đạt tới công chúng trong ba báo cáo quan trọng.
Đầu tiên là bản đánh giá của cộng đồng tình báo (ICA) vào tháng 1 năm 2017, được công bố vào những ngày cuối cùng của chính quyền Obama dưới sự chỉ đạo của Brennan và Giám đốc Tình báo Quốc gia lúc bấy giờ là James Clapper. ICA cáo buộc Tổng thống Nga Vladimir Putin đã ra lệnh thực hiện một "chiến dịch gây ảnh hưởng" nhằm "bôi nhọ" ứng cử viên Dân chủ Clinton và "giúp" Trump giành chiến thắng trong cuộc bầu cử năm 2016. Một phần trong nỗ lực này bao gồm tuyên truyền trên các phương tiện truyền thông Nga và các thông điệp trên mạng xã hội.
Phần lớn hơn xoay quanh cáo buộc rằng GRU, cơ quan tình báo chính của Nga, đã đánh cắp email và tài liệu từ Đảng Dân chủ và công bố chúng chủ yếu thông qua hai trang web trực tuyến, DCLeaks và Guccifer 2.0, cũng như tổ chức WikiLeaks chuyên tốc giác. Julian Assange, người sáng lập WikiLeaks, từ lâu đã phủ nhận Nga hay bất kỳ quốc gia nào khác là nguồn cung cấp thông tin cho mình. Tuy nhiên, tháng 1 năm 2017, ICA tuyên bố rằng tình báo Hoa Kỳ "rất tin tưởng" rằng Nga đã thực hiện vụ tấn công.
Phúc trình Mueller, được công bố hơn hai năm sau đó, đã củng cố các tuyên bố của ICA với độ tin cậy và cụ thể hơn nữa. Một bản đánh giá tình báo lưỡng đảng của Thượng viện, được công bố vào tháng 8 năm 2020, đã tán thành báo cáo của ICA và Mueller và được coi rộng rãi là sự minh oan cho hành vi của các quan chức tình báo đứng sau chúng.
Các tài liệu mới được Gabbard giải mật cho thấy ICA, Mueller và các báo cáo của Thượng viện đều loại trừ những nghi ngờ bí mật và khoảng trống bằng chứng của cộng đồng tình báo về cáo buộc cốt lõi về sự can thiệp của Nga.
Trong một Đánh giá Cộng đồng Tình báo chưa từng được công bố trước đây, được lưu hành trong chính phủ vào ngày 12 tháng 9 năm 2016 (sau đây gọi là "ICA tháng 9"), FBI và NSA bày tỏ "không mấy tin tưởng" rằng Nga đứng sau vụ tấn công mạng và công bố email của Đảng Dân chủ. Báo cáo giải thích rằng các cơ quan tình báo Hoa Kỳ "thiếu chi tiết kỹ thuật" để liên kết các tài liệu bị đánh cắp của Đảng Dân chủ do WikiLeaks và các nguồn khác công bố "với các tác nhân được nhà nước Nga bảo trợ".
Sự bất đồng chung giữa FBI và NSA đặc biệt quan trọng khi xét đến vai trò trung tâm của họ trong việc điều tra cáo buộc can thiệp mạng của Nga. Với năng lực giám sát nước ngoài toàn diện, NSA là cơ quan có vị thế tốt nhất để đánh giá nguồn gốc của vụ tấn công mạng bị cáo buộc nhắm vào Ủy ban Quốc gia Dân chủ (DNC) và Ủy ban Vận động Quốc hội Dân chủ (DCCC). Trong khi đó, FBI đã dẫn đầu trong việc điều tra vụ đánh cắp dữ liệu mạng và công bố tài liệu bị đánh cắp từ các mạng lưới của Đảng Dân chủ. Việc thừa nhận riêng rằng hai cơ quan này không có dữ liệu "kỹ thuật" để liên kết vụ tấn công mạng với Nga càng củng cố thêm những chỉ trích lâu nay, vốn bị các phương tiện truyền thông truyền thống bỏ qua, rằng các cáo buộc "can thiệp của Nga" thiếu bằng chứng hỗ trợ.
Trái ngược với những khẳng định sau đó, báo cáo ICA tháng 9 cho thấy cộng đồng tình báo Hoa Kỳ không có bằng chứng xác thực nào chứng minh Putin đã ra lệnh đánh cắp tài liệu của Đảng Dân chủ như một phần của chiến dịch gây ảnh hưởng nhằm giúp Trump.
Báo cáo viết "Nếu việc tiết lộ các tài liệu của DNC và DCCC thực sự được dàn dựng bởi các cơ quan tình báo Nga thì rất có thể các cơ quan này đã tìm kiếm sự chấp thuận của Putin cho hoạt động này." Đoạn văn này cho thấy tình báo Hoa Kỳ đã từ chối xác nhận những khẳng định do Brennan đưa ra và đã rò rỉ cho giới truyền thông trong nhiệm kỳ đầu của Trump, rằng một gián điệp cấp cao của Điện Kremlin đã nắm bắt được lệnh của Putin can thiệp vào cuộc bầu cử năm 2016 để ủng hộ Trump. Kẻ gián điệp bị cáo buộc này sau đó được xác định là một quan chức cấp trung của Điện Kremlin tên là Oleg Smolenkov, người đã rời Nga để sống ở vùng ngoại ô Virginia dưới tên thật của mình.
* Tổng thống Obama thúc đẩy câu chuyện
Thay vì công khai ICA tháng 9 và nội dung bất đồng, chính quyền Obama đã kể một câu chuyện hoàn toàn khác, câu chuyện đảm bảo rằng các cáo buộc về "sự can thiệp của Nga" sẽ gây trở ngại cho nhiệm kỳ tổng thống của Trump ngay cả trước khi ông nhậm chức.
Vào ngày 7 tháng 10 năm 2016, Bộ An ninh Nội địa (DHS) và Văn phòng Giám đốc Tình báo Quốc gia (ODNI) đã đưa ra một tuyên bố chung khẳng định rằng "Cộng đồng Tình báo Hoa Kỳ tin chắc" rằng Nga đã tấn công mạng Đảng Dân chủ nhằm "can thiệp vào tiến trình bầu cử của Hoa Kỳ". Tuyên bố này không đề cập đến "mức độ tin cậy thấp" chung của NSA và FBI đối với cáo buộc đó, hoặc việc họ không có bằng chứng kỹ thuật về cáo buộc này.
Đáng chú ý là FBI phản đối việc chính thức cáo buộc Nga và từ chối tham gia. Nhưng vào thời điểm đó, tuyên bố chung đã có một người ủng hộ mạnh mẽ hơn. Theo lời khai của Jeh Johnson, người khi đó là thư ký DHS, Tổng thống Obama đã "phê duyệt tuyên bố" và "muốn chúng tôi đưa ra [tuyên bố đó]". Vào ngày 6 tháng 12 năm 2016, Obama đã đưa ra một yêu cầu khác, yêu cầu cộng đồng tình báo đưa ra một phiên bản ICA mới có thể được công khai. Như RCI đã đưa tin trước đó và một cuộc đánh giá gần đây của CIA đã xác nhận, phiên bản ICA đó - được công bố vào tháng 1 năm 2017 và sau đây được gọi là "ICA tháng 1" - đã bị ảnh hưởng bởi lịch trình sản xuất vội vã và việc loại trừ các cơ quan tình báo chủ chốt dưới sự kiểm soát chặt chẽ của Brennan và Clapper.
Ngoài các tài liệu tham khảo về hồ sơ Steele – hiện đã bị bác bỏ là nghiên cứu của phe đối lập được chiến dịch tranh cử của Hillary Clinton tài trợ , cáo buộc âm mưu Trump/Nga – hồ sơ không chứa bằng chứng mới nào có thể đảo ngược các đánh giá trước đó.
Sau khi ra lệnh lập một ICA thay thế, các quan chức chính quyền Obama đã tìm cách dập tắt những ý kiến bất đồng. Theo Văn phòng Giám đốc Tình báo Quốc gia của Gabbard, một quan chức cấp cao "dẫn đầu" cuộc họp ICA tháng 9 về các cáo buộc Nga can thiệp đã bị "loại khỏi" quy trình mới. Vị quan chức giấu tên này, được văn phòng của Gabbard gọi là "Người tố giác ODNI", đã bị xa lánh sau khi "chất vấn ban lãnh đạo của ông về lý do tại sao lại lập một đánh giá của IC mâu thuẫn với nhiều đánh giá của IC". Người tố giác ODNI cũng khẳng định rằng sau đó ông đã bị gây áp lực phải chấp nhận những phát hiện không có căn cứ trong ICA tháng 1, "bao gồm cả việc chính phủ Nga thiên vị Tổng thống Trump".
* Suy đoán được chấp nhận là sự thật
Trong khi đó, trong bản ghi nhớ mới được công bố ngày 7 tháng 12, viết một ngày sau khi Obama giao nhiệm vụ cho ICA, Văn phòng Giám đốc Tình báo Quốc gia thừa nhận rằng mức độ tin cậy về cáo buộc tấn công mạng của Nga hầu như không thay đổi.
Tài liệu này tuyên bố "tin chắc" rằng Nga đã tấn công vào các mạng lưới của Ủy ban Quốc gia Dân chủ và Ủy ban Vận động Quốc hội Dân chủ trong năm 2015 và 2016. Tuy nhiên, khi bàn về việc liệu vụ tấn công mạng này của Nga có thực sự dẫn đến việc rò rỉ, phát tán và công khai cho các tác nhân như WikiLeaks hay không, tài liệu đã sử dụng ngôn ngữ dè dặt, hời hợt, phản ánh sự không chắc chắn vẫn còn. "Hầu hết các cơ quan tình báo", DNI viết, chỉ "tin vừa phải rằng các cơ quan tình báo Nga có thể đã dàn dựng ít nhất một số vụ tiết lộ" tài liệu bị đánh cắp của Đảng Dân chủ (được nhấn mạnh thêm).
Bản ghi nhớ ngày 7 tháng 12 của DNI cũng vô tình xác nhận một lỗ hổng chứng cứ khác: sự phụ thuộc vào bằng chứng do đối thủ tranh cử của Trump cung cấp. DNI viết rằng việc "quy kết các vụ xâm nhập" là do Nga "dựa trên bằng chứng pháp y do một công ty an ninh mạng tư nhân xác định và việc IC xem xét và hiểu biết về các hoạt động an ninh mạng của Chính phủ Nga".
Công ty an ninh mạng tư nhân đó là CrowdStrike, từng làm việc trực tiếp cho chiến dịch tranh cử của Clinton, và đã gây ra vụ bê bối Russiagate vào tháng 6 năm ngoái bằng cách cáo buộc Nga tấn công máy chủ DNC. Như RCI đã đưa tin trước đó, bất chấp những rủi ro cao liên quan, FBI đã chấp thuận việc DNC từ chối cho phép cơ quan này phân tích độc lập máy chủ của mình, thay vào đó là để CrowdStrike phân tích. Thời điểm FBI đưa ra đánh giá "có độ tin cậy thấp" cho thấy họ không thấy việc CrowdStrike ban đầu quy kết cho Nga là có tính thuyết phục. CrowdStrike đã nộp báo cáo thứ ba và cũng là báo cáo cuối cùng cho FBI vào ngày 24 tháng 8, ba tuần trước khi ICA ghi nhận ý kiến bất đồng của FBI và NSA về cáo buộc tấn công mạng của Nga.
Việc DNI dựa vào kết quả điều tra pháp y của một công ty làm việc cho đối thủ chính trị của Trump - cũng giống như FBI đã dựa vào hồ sơ Steele do Clinton tài trợ trong cuộc truy lùng thông đồng vô ích - đã được giữ kín. Và như RCI đã đưa tin trước đó, một tiết lộ quan trọng khác được đưa ra trong phiên điều trần kín trước Quốc hội một năm sau đó cũng bị che giấu.
Vào tháng 12 năm 2017, Chủ tịch CrowdStrike, Shawn Henry, đã làm chứng rằng công ty của ông "không có bằng chứng cụ thể" cho thấy tin tặc Nga đã đánh cắp dữ liệu từ máy chủ của DNC. Ông nói rằng có dấu hiệu của phần mềm độc hại tiềm ẩn của Nga trên các máy chủ, nhưng không có bằng chứng nào cho thấy bất kỳ thông tin nào đã được chúng tải lên. Nói cách khác, chúng có thể có chìa khóa truy cập máy chủ, nhưng không có bằng chứng nào cho thấy chúng đã xóa bất kỳ nội dung nào. Lời thừa nhận của Henry trước Ủy ban Tình báo Hạ viện cũng được giữ kín với công chúng trong suốt cuộc điều tra của Mueller.
Vì những lý do không được nêu rõ, FBI một lần nữa từ chối xác nhận đánh giá tình báo về cáo buộc can thiệp của Nga. Vào ngày 8 tháng 12, một ngày sau khi bản ghi nhớ của DNI được lưu hành, một quan chức FBI đã trả lời rằng cơ quan này đang "soạn thảo một ý kiến bất đồng" và yêu cầu ODNI "gỡ bỏ con dấu [và] chú thích về đồng tác giả của chúng tôi". Đáp lại, một quan chức ODNI cho rằng "điểm khác biệt duy nhất" của FBI với bản ghi nhớ ngày 7 tháng 12 "là mức độ tự tin quá mức về việc ghi nhận". Quan chức ODNI cũng chỉ ra rằng FBI không đồng tình với "I&A". Đây là ám chỉ đến Văn phòng Tình báo và Phân tích tại DHS, cơ quan đã đồng tác giả, cùng với ODNI do Clapper điều hành, tuyên bố ngày 7 tháng 10 mà FBI đã từ chối xác nhận và tuyên bố sai sự thật rằng mình phát biểu thay mặt cho "Cộng đồng Tình báo Hoa Kỳ".
Sự bất đồng liên tục của FBI nhấn mạnh rằng, vào thời điểm Obama ra lệnh lập ICA mới, cộng đồng tình báo vẫn chưa đạt được sự đồng thuận về việc quy trách nhiệm cho vụ tấn công email là do Nga thực hiện.
Bất chấp những bất đồng dai dẳng về bằng chứng cho cáo buộc Nga tấn công mạng, một cuộc họp giữa Tổng thống Obama và các lãnh đạo cấp cao chỉ một ngày sau đó được cho là đã đạt được sự thống nhất. Ngày 9 tháng 12, Obama đã họp kín với các quan chức an ninh quốc gia hàng đầu, bao gồm Clapper và Brennan, tại Tòa Bạch Ốc. Đáng chú ý, hai cơ quan trước đó đã bất đồng quan điểm về vụ tấn công mạng của Nga – FBI và NSA – không được đại diện bởi các lãnh đạo tương ứng của họ, James Comey và Mike Rogers, mà thay vào đó là các phó Andrew McCabe và Richard Ledgett. Theo bản tóm tắt mới được giải mật của cuộc họp đó, Ủy ban Lãnh đạo đã quyết định “công khai và quy kết cho các cơ quan tình báo Nga thông tin kỹ thuật và các thông tin khác… trong báo cáo tình báo” từ cùng ngày hôm đó. Không rõ tại sao Obama và các lãnh đạo của ông đột nhiên cảm thấy tự tin công khai quy kết vụ tấn công mạng của Đảng Dân chủ cho Nga khi FBI và NSA đã bày tỏ “sự tin tưởng thấp” vào phán quyết đó dựa trên việc thiếu bằng chứng kỹ thuật.
* Lan truyền những lời đồn sai sự thật
Trong khi Obama và các quan chức tình báo cấp cao che giấu những nghi ngờ của cộng đồng về vụ tấn công mạng và công bố thông tin bị cáo buộc của Nga, cũng như việc họ tin tưởng vào nhà thầu chiến dịch tranh cử của Clinton để điều tra vụ việc, thì nhiều tuyên bố sai sự thật hơn đã bị rò rỉ ra công chúng.
Hai ngày sau bản ghi nhớ của DNI ngày 7 tháng 12, tờ Washington Post đã đăng một bài báo khẳng định rằng một "đánh giá bí mật" từ CIA đã kết luận rằng vụ tấn công email của Đảng Dân chủ là "một phần của chiến dịch rộng lớn hơn của Nga nhằm hỗ trợ Trump và làm giảm cơ hội của Clinton" trong cuộc bầu cử năm 2016. Một quan chức cấp cao của Hoa Kỳ nói với tờ Post rằng đó là "đánh giá của cộng đồng tình báo" rằng Nga đang tìm cách "giúp Trump đắc cử. Đó là quan điểm đồng thuận". Trên thực tế, không hề có đánh giá hay sự đồng thuận nào như vậy, chỉ có những nghi ngờ mạnh mẽ về cáo buộc tấn công mạng cốt lõi của cái gọi là "chiến dịch Nga".
Thay vì bác bỏ câu chuyện sai lầm của Post, chính quyền Obama tiếp tục thúc đẩy câu chuyện không có căn cứ của mình. Ba tuần sau, vào ngày 29 tháng 12, Bộ An ninh Nội địa, lần này có sự tham gia của FBI, đã ban hành một báo cáo mới thúc đẩy cáo buộc đánh cắp email của Nga. Không đề cập đến mức độ tin tưởng từ thấp đến trung bình của IC vào tin tặc Nga hoặc vai trò không thể thiếu của nhà thầu CrowdStrike của Clinton, báo cáo chung mô tả nỗ lực tin tặc bị cáo buộc của Nga là "có khả năng dẫn đến việc rò rỉ thông tin" từ các mạng lưới của Đảng Dân chủ. Không rõ FBI đã đi đến kết luận này như thế nào sau khi đã bày tỏ ít nhất hai ý kiến bất đồng trước đó. Mô hình này, trong đó các lỗ hổng bằng chứng được xác định riêng tư sau đó được thay thế bằng các khẳng định công khai tự tin, đã được lặp lại nhiều lần để thúc đẩy câu chuyện về Nga.
Sau khi chôn vùi những ý kiến bất đồng về sự can thiệp của Nga và rò rỉ những tuyên bố sai sự thật cho giới truyền thông, chính quyền Obama và các quan chức tình báo đã công bố một phiên bản ICA mới được chỉnh sửa vào ngày 6 tháng 1 năm 2017. Hai phiên bản khác của tài liệu đó với mức độ phân loại cao hơn đã được tạo ra, một trong số đó - một sản phẩm "hạ cấp" xuống dưới sản phẩm được phân loại ở mức cao nhất, sau đây được gọi là ICA hạ cấp - vừa được Gabbard công bố.
Việc ICA bị hạ cấp cho thấy nhiều lỗ hổng chứng cứ hơn. Khi nói đến lập luận của ICA rằng Putin đã ra lệnh cho tình báo quân sự Nga chuyển tài liệu bị đánh cắp của Đảng Dân chủ cho WikiLeaks và các kênh khác, ICA không hề đề cập đến bất kỳ bằng chứng nào về lệnh đó. Thay vào đó, ICA chỉ ra một phỏng đoán mang tính suy đoán dựa trên phân tích tâm lý về những bực tức rõ ràng của Putin:
"Putin rất có thể muốn các cơ quan tình báo của mình làm mất uy tín Ngoại trưởng Clinton vì ông đã đổ lỗi cho bà từ năm 2011 về việc kích động các cuộc biểu tình rầm rộ chống lại chế độ của ông vào cuối năm 2011 và đầu năm 2012, và vẫn còn hằn học với những bình luận mà ông gần như chắc chắn coi là hạ thấp mình, dựa trên các bài báo đưa tin. Với điều này, chúng tôi đánh giá với độ tin cậy cao rằng GRU đã được chỉ đạo chuyển giao tài liệu thu thập được cho WikiLeaks và các bên trung gian khác."
Trong phiên bản công khai, ICA tháng 1 cho rằng một nhân vật trực tuyến đã phát tán tài liệu bị đánh cắp của đảng Dân chủ, Guccifer 2.0, có "danh tính có thể là người Nga" liên quan đến GRU. Tuy nhiên, ICA hạ cấp thừa nhận rằng tình báo Hoa Kỳ chỉ "tin tưởng vừa phải" rằng Guccifer 2.0 và một trang web khác, DCleaks.com, "nằm dưới sự kiểm soát trực tiếp của GRU". Ngược lại, báo cáo của Mueller tháng 3 năm 2019 khẳng định GRU đã "tạo ra" và "sử dụng cả nhân vật DCLeaks và Guccifer 2.0" để công khai phát tán tài liệu bị đánh cắp và chuyển giao cho WikiLeaks.
Quan trọng nhất là các phiên bản phát hành mới của Gabbard đặt ra câu hỏi về cách các quan chức tình báo Hoa Kỳ chuyển từ mức độ tin tưởng thấp đến trung bình vào các cáo buộc can thiệp của Nga trong những tháng cuối năm 2016 sang mức độ "tin tưởng cao" vào tuần đầu tiên của tháng 1 năm 2017, một lập trường mà họ đã bám vào trong tám năm sau đó ngay cả khi nền tảng của những cáo buộc đó đã bị vạch trần.
Trong bản ghi nhớ về các tài liệu mới, văn phòng của Gabbard lưu ý rằng lời khẳng định của ICA hồi tháng 1 về nỗ lực do Putin chỉ đạo nhằm đánh bại Clinton được cho là dựa trên "thông tin bổ sung" đã "được đưa ra ánh sáng" kể từ cuộc bầu cử năm 2016. Văn phòng của Gabbard tuyên bố rằng "thông tin bổ sung" đó sau đó được xác định là hồ sơ Steele, mà Brennan và những người khác đã tuyên bố sai sự thật rằng nó không đóng vai trò gì trong phân tích của họ.
Dù thế nào đi nữa, những tiết lộ mới này xác nhận rằng để chứng minh sự can thiệp của Nga và trình bày trước công chúng như một quan điểm đồng thuận, các quan chức tình báo Hoa Kỳ trong chính quyền Obama đã che giấu nhiều nghi ngờ trong hàng ngũ cấp cao nhất của họ.
https://www.realclearinvestigations.com/articles/2025/07/22/russiagates_architects_suppressed_doubts_to_peddle_false_claims_1124060.html